Managen en leidinggeven zijn nauw verbonden, waarbij 'managen' vaak als minderwaardig wordt gezien ten opzichte van 'leiden'. Toch kan het een niet zonder het ander. 'Leiderschap is wellicht het meest onderzochte en minste begrepen gebied van organisatiegedrag', stelt Jo Caris in 'Leiderschap: feiten en fictie'. Kennelijk wordt leiderschap beïnvloed door veel factoren en de interacties tussen die factoren, wat het te complex maakt om als geheel te bevatten. Caris beschrijft de verschillende stromingen van theorieën over leiderschap. Een van onderscheidende vragen is of leiderschap aangeboren is of aan te leren. In de literatuur is veel interesse voor de persoonskenmerken van leidinggevenden. Het publiek lijkt alleen de helden te zien, leiders die opvallen (zowel positief als negatief). Maar er blijkt niet één type persoon te zijn, die wat betreft zijn kenmerken als 'de' leider kan worden beschreven. Kenmerken van leiders blijken eerder een mix te zijn van doelrealisatie, mensgerichtheid en zelfvertrouwen. Caris mist in veel beschrijvingen de relatie met de context of situatie. Hij gaat daarom op zoek naar een beschrijving van leiderschap die zowel situatie-, taak-, als menskenmerken in beschouwing neemt. Caris introduceert vervolgens de kubusmethode om de kenmerken van leiders te beschrijven. Hij werkt de drie genoemde hoofdkenmerken (situatie, taak, mens) verder uit en plaatst deze langs de assen van de hoofdkubus, de Managerial Cube. Elke kenmerk kan ook weer als kubus worden gezien, wat het er niet makkelijker op maakt. Elke hoekpunt van de Managerial Cube levert een bepaald type leider op, al is de persoon die onderin zit (coördinaten 1,1,1) geen leider maar een volger. Een voorbeeld van een leiderstype is iemand die relatiegericht is, een groot competentiegevoel kent, maar weinig doelgericht is (1,9,9). Dit is een 'binder', een leider die mensen bindt in moeilijke tijden. 'Leiderschap: feiten en fictie' is tamelijk grondig over de verschillende gezichtspunten die er zijn over leiden en leiderschap. Ik kan me goed voorstellen dat dit boek z'n weg vindt in een opleidingssituatie. Het bevat namelijk genoeg stof tot nadenken en discussie, vooral waar het de vertaling naar de dagelijkse praktijk betreft. Wat betreft de opbouw van het boek, vraag ik me af of Caris de kubusmethode eerder had kunnen introduceren om zo herhaling te voorkomen. Desalniettemin zal dit model een bevrijding zijn voor mensen met leiderschapsambities die weten dat ze niet op alle fronten hoog scoren. Dat is namelijk, afhankelijk van situatie, niet nodig. En wellicht is dit ook een boodschap voor HRM om de situatie- en taakkenmerken mee te nemen bij de zoektocht naar de perfecte leider. Wat dat betreft laat Caris zien dat we ondanks de vele boeken die er zijn, nog niet veel weten over leiderschap in een bepaalde (organisatie)context.
Over Carla Verwijs
Carla Verwijs is managementconsultant met een specialisatie in kennismanagement.