Het boek beslaat ongeveer 250 pagina's die zijn verdeeld over zes hoofdstukken waarin het begrip rationaliteit uitvoerig wordt gefileerd. Verrassend is vooral dat hier 'rationaliteit' wordt gekozen. Impliciet veronderstellen wij immers meestal het irrationele als de bron van alle ellende. Daar valt dus wel wat op af te dingen en hier zit ook de toegevoegde waarde van het boek. Met het begrip rationaliteit is niets mis. Maar de manager maakt van rationaliteit een karikatuur: de eenzijdige gerichtheid op het hoogst verwachte nut. Het promotieonderzoek is gebouwd rondom het gedachtegoed van de Russisch-Joodse filosoof Emmanuel Levinas (1906-1995). Hij heeft de verschrikkingen van de Holocaust meegemaakt. De westerse rationaliteit heeft de Holocaust niet kunnen voorkomen of sterker: heeft de rationaliteit en de bijbehorende bureaucratie er juist zorg voorgedragen dat het kon gebeuren? Met het boek 'Totalité et Infini' uit 1961 ('De totaliteit en het Oneindige') waarin de vraag wordt gesteld naar hoe 'de Ander' gedacht kan worden zonder hem geweld aan te doen, vestigt Levinas zijn naam als één van de belangrijkste filosofen van de vorige eeuw. 'Alleen mijn verantwoordelijkheid voor de ander verlost mij van de verschrikkelijke anonimiteit van het naakte zijn. Het is het weerloze gelaat van 'de Ander' dat een appèl doet op mijn bestaan: ik ben er niet voor mijzelf, maar ik ben er primair voor-de-ander.' Wat dit laatste van doen heeft met de moderne manager/consultant (en politicus) en veranderprocessen, laat zich raden. Van der Ven neemt de lezer mee van het Postmodernisme, sociaal constructivisme en vervolgens via Heidegger en Wittgenstein naar het werk van Levinas. Kern daarbij is dat rationaliteit en voorstelling (toepassing van concepten en modellen) gelijktijdig kan leiden tot betekenisverlies en allerlei misvattingen. We komen daar achter door de ontmoeting met 'de Ander'. Het werk van Levinas wordt uiteindelijk vertaald naar organiseren en organisaties - met talloze praktijksituaties geïllustreerd. Veranderkunde wordt vaak als een lineair proces gezien, en proces van A naar B. Vervolgens worden 'de gedachte werkelijkheden over B' van boven naar beneden uitgerold. Het totalitaire systeem schaamt zich nergens voor: 'als het je niet bevalt dan donder je maar op'. Misschien kan Van der Ven eens overwegen voor dit type 'veranderkundigen' een Donald Duck-versie uit te brengen? Het is een groep mensen die inmiddels alleen nog maar McDonald's Duck taal begrijpt en leest. En hier hebben we een belangrijke paradox te pakken: door nieuwe kennis in oude taal te vertalen, blijf je ingekapseld in je eigen gelijk en zul je nooit de schaamtevolle confrontatie met 'de Ander' bereiken. Zou achter de impuls van die Ander mogelijk juist de oorsprong zitten van de werkelijke vernieuwing en verandering? Mooi werk.
Recensie
Schaamte en verandering
Naud van der Ven heeft met zijn boek 'Schaamte en verandering' een gedegen stuk werk geleverd. Het boek is een must voor iedereen die meent iets met het vak 'Veranderkunde' te hebben. Je moet je echter wel realiseren dat het een promotieonderzoek is dat niet primair is bedoeld een lekenpubliek te behagen. Hapklare brokken komen niet voor. Het thema van het boek is het rationele denken waarmee we proberen de wereld om ons heen beheersbaar te maken. Tegelijk echter heeft het rationele denken de eigenschap om dingen en mensen in te kapselen. Vertoont 'de Ander' die wordt ingelijfd weerstand of is het voor de bedenker, de manager en zijn consultants, een schaamtevolle confrontatie? Is de reactie van de Ander terecht?
