Rijnlanders, durft te denken en te twijfelen!

Namens het Rijnland-weblog heeft professor Piet Moerman (1933) een essay uitgegeven met de achtergronden van het Rijnlandse model. Een fascinerend en uiterst leerzaam verhaal van 75 pagina's van deze 'éminence grise'. 'Rijnlanders, durft te denken en te twijfelen!' is verplicht voer voor politici, bankiers, maatschappij-inrichters, economen, bedrijfskundigen en voor managers die durven te denken en te twijfelen aan hun eigen logica. Het essay is zeker geen inleiding in het Rijnlandse model. Het is de verdieping en grijpt terug naar de roots van de Europeanen, hun gebrekkige democratieën – hun geschiedenis met rode, zwarte en bruine dictators – en daarmee hun voorliefde voor Amerikanen, die ons vanaf 1945 democratie en welvaart brachten. Europa als geheel is feitelijk pas een democratie sinds de val van De Muur in 1989! We hebben een zelf aangepraat minderwaardigheidscomplex, waarbij we ons maar wat graag spiegelen aan volkeren die wel daadkracht tonen. Dat deden we overigens al ten tijde van de Romeinen. Kan het kapitalisme samengaan met een menselijk gezicht? En kan een zelfbewust Europa daarbij de weg wijzen? Dat zijn de kernvragen van 'Rijnlanders, durft te denken en te twijfelen!' Het boekje bevat negen hoofdstukken. Moerman behandelt onder meer de globalisering en via onder andere wetenschap, regelgeving, onderneming & management komt hij bij het onderwerp werkuitvoering. Het eindigt met de bijlage 'Een mogelijk scenario voor Nederland'. Alle hoofdstukken hebben een analyse en een vaak verrassende conclusie. Globalisering is niets nieuws: dat deed Alexander de Grote al, later de Romeinen en wat te denken van de VOC en het ontstaan van de slavernij? Ook toen was de vraag: hoe voorkomen we dat individuen opbranden en worden overgeleverd aan economische logica? Welke prijs wil een beschaving betalen om dat te voorkomen? Door egokapitalisme worden mensen volledig op zichzelf teruggeworpen. Ondertussen hebben we opnieuw geleerd, zichtbaar dankzij de kredietcrisis, dat de overheid op tijd moet ingrijpen met reddingslijnen om te voorkomen dat marktwerking niet zal ontaarden in een ongelukkige, onrechtvaardige en ongeordende samenleving. En er is meer volgens Piet Moerman. Mobiliteit van arbeid en arbeidsdeling vraagt een extra hoge maatschappelijke prijs, die we ontworteling, ontheemding en vervreemding noemen. Niet alleen fascisme en communisme hebben totalitaire trekken, het kapitalisme in zijn rauwe vorm evenzeer. Het duldt zelfs geen enkele tegenspraak (geen gepolder). Er blijkt maar een dun lijntje te lopen van welbegrepen eigenbelang naar koste-wat-het-kost eigenbelang. Omdat Moerman vooral ook put uit Duitse literatuur en Duitse kranten, zien we dat de geschiedenis zich herhaalt. Duitse economen, zoals professor Wilhelm Röpke, spraken bijvoorbeeld in de jaren dertig van de vorige eeuw al over de schaalvergroting bij universiteiten als 'de kolchozen der wetenschap'. Grote organisaties worden bureaucratieën waarbij vrijheid en creativiteit van individuen juist wordt ingeperkt. Dit tegen alle verwachtingen in. Inlevingsvermogen, creativiteit en improvisatievermogen zijn vormen van Rijnlands leiderschap. En dat valt niet mee midden in al die dwangmatige managementjungle, waarbij we, zo blijkt, met pakketjes aandelen zijn gaan pokeren. Moerman haalt de woorden aan van de Japanse analist Takeshita, die in 2000 over Wall Street schreef: 'Een plastic wereld met zieke mensen, maar er wordt naar geluisterd, want het gaat over geld'. Voor alle bruggenbouwers: Moerman ziet het Rijnlandse model als de brug tussen het Angelsaksische en het Aziatische model (zoals het Chinese staatskapitalisme). Kritiek op het boekje heb ik ook. De informatiedichtheid is overweldigend, want ondanks die 75 bladzijden is dit essay niet bepaald een niemendalletje.