Personeelspsychologie kijkt specifiek naar de individuele werker. Organisatiepsychologie kijkt breed in de organisatie naar groepsprocessen, cultuuraspecten, leiderschap en dergelijke. Arbeidspsychologie is eigenlijk de lijm tussen beide andere deelgebieden: De werker wordt gekoppeld aan de organisatie. Volgens de schrijver is het boek uniek omdat alle drie deze deelgebieden in één standaardwerk aan bod komen. Ik moet toegeven dat ik me geen ander boek kan herinneren waarin deze drie aspecten aan bod komen. Ik ken wel (nog) bredere werken, maar in die boeken komt weer veel meer aan bod en dat heeft weer gevolgen voor de diepgang. Herman Steensma bereikt op het gebied van de arbeids- en organisatiepsychologie net de juiste diepgang voor de primaire doelgroep: studenten, professionals en 'geïnteresseerde goed opgeleide leken'. Het boek begint met een paar theoretische kaders, waaronder het Leids octaëder. Dan een stuk geschiedenis (Taylor en Hawthorne komen prominent aan de orde) en een hoofdstuk over onderzoeksmethoden en -technieken. De hoofdstukken zijn elk zonder uitzondering van hoge kwaliteit, goed geschreven en ook erg volledig. In de onderdelen 'Mensen en werk', 'Werk en mensen', 'Samenwerking' en 'Organisatie en verandering' staat echt een enorme schat aan informatie. Maar al lezende bekruipt me het gevoel dat ik iets mis... Wat ik mis is een expliciete structuur, een kapstok. De plaats van de verschillende hoofdstukken in het grotere geheel is niet erg duidelijk. Weinig mensen lezen het boek op volgorde van pagina 1 tot 512. Dit is ook geen leesboek maar een leerboek. Dan is een goede leeswijzer onontbeerlijk en die leeswijzer mist. Het heeft me daarom best wat tijd gekost om mijn weg te vinden in het boek. Als het boek in het onderwijs gebruikt wordt, dan moet een docent of samensteller van een cursus daar ook goed rekening mee houden en een lijst maken van te bestuderen paragrafen. In het laatste hoofdstuk legt de schrijver uit waarom het kader ontbreekt: 'het vak maakt de indruk van een soort tombola van losse kennis en weetjes (…) Het integratieve beeld ontbreekt'. Dat is de stand van het vakgebied. Oude handboeken hadden daarom volgens Steensma nog wel een bepaalde structuur, maar dat is op dit moment niet meer mogelijk. Hij ziet dat enerzijds wel als een probleem, maar anderzijds ook als een rijkdom. Als je goed kijkt (en daar de tijd voor neemt), dan zit er wel degelijk een bepaalde structuur in het boek. Het zou erg helpen als die ook wat explicieter toegelicht wordt in het inleidende hoofdstuk. Dat maakt ook het zoeken naar bepaalde onderwerpen makkelijker. Natuurlijk is het niet mogelijk een recept te schrijven dat van begin tot eind gevolgd moet worden, maar het boek kan toegankelijker dan het nu is. Gebruik dit boek dus vooral, maar neem eerst de tijd om de structuur te doorgronden. Dan kun je daarna meer genieten van de inhoud.
Over Joost van Driessen
Joost van Driessen is manager bij het Ministerie van Defensie. Hij is afgestudeerd in de informatica aan de Universiteit Leiden en deed zijn MBA-opleiding bij de Business School Nederland. Zijn werkterrein bevindt zich op het grensvlak waar organisatie en informatie elkaar raken.
