Ons gedrag, onze intellectuele output en veel maatschappelijke patronen zijn terug te voeren op dezelfde broncodes. Er is geen scheidslijn tussen planten, dieren, ecosystemen enerzijds en mensen, culturen, organisaties, ideologieën en techniek anderzijds. Alle levende systemen functioneren volgens dezelfde set wetmatigheden. Alles hangt met alles samen. In het eerste deel van 'Oerganisatie' gaat Henk Verhoeven terug naar onze natuurlijke oorsprong en beschrijft hij de biologische evolutie. De kleinste bouwstenen in die ontwikkelingsgang zijn genen. Evolutie heeft net zo veel met samenwerking als met strijd te maken. Liefde, opoffering, altruïsme, medewerking en empathie spelen een even belangrijke rol als strijd. Verhoeven weet de biologische evolutie op een pakkende manier te verwoorden. De evolutie van informatie staat centraal in het tweede deel van 'Oerganisatie'. Wat genen zijn voor de natuur, zijn memen voor onze cultuur. Een meme is de zichzelf vermeerderende, kleinste eenheid van de culturele evolutie, zoals het gen de kleinste eenheid is van de biologische evolutie. Memetica bestudeert de ontwikkeling van cultuur en ideeën analoog aan de genetica. Verhoeven beschrijft hier hoe informatie beweegt en clusters of patronen vormt. Waarom sommige informatie overleeft en andere niet. Het gaat vooral om organisaties die niet bestaan uit materie, maar uit informatie. Memen gaan van het ene brein over op het andere en ondergaan veranderingen in de tijd, of sterven uit. Het derde deel laat zien hoe oerganisatie werkt in het bedrijfsleven, de economie, technologie, antropologie, politiek en cultuur. De ontwikkeling van levende systemen vertoont een universele regelmaat, of de evolutie van biologische aard is of niet. Door naar de kleinste eenheden in de natuur en de cultuur te kijken, kunnen we allerlei algemene patronen en wetmatigheden ontdekken. Functieverdeling, functiespecialisatie, functieverwaarlozing en afhankelijkheid vormen de formule voor de ontwikkeling van levende systemen, zowel biologisch als cultureel. Verhoeven ontrolt een perspectief op de wereld waarbij een verbazende regelmaat en logica zichtbaar worden. Het is fascinerend te lezen hoe dat perspectief zich in de loop van eeuwen ontwikkelde. De samenhang tussen natuur, mens en artefact is vele malen groter dan wij konden bevroeden. En het is vermoedelijk niet geheel toevallig dat bij de toenemende complexiteit van de samenleving en haar problemen juist die samenhang zo'n sterke rol speelt. We moeten er alleen nog op de juiste manier mee leren omgaan. 'Oerganisatie' helpt een eerste stap te zetten op het bijbehorende pad van onzekerheid en onvoorspelbaarheid.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
