Het Agressieparadijs - ‘Een echte aanrader’

Jonge mannen met capuchons, zwarte mondkapjes en donkere zonnebrillen die de boel voor en na voetbalwedstrijden kort en klein slaan. Burgers die door het minste of geringste door het lint gaan. Agressieve kakkers, die scheldend, intimiderend en bedreigend hun gelijk proberen te krijgen. Een ambulancemedewerker die bezig is om iemand te reanimeren en daarbij de verwensing krijgt toegebeten dat ‘als zij het niet redt, dan jij ook niet’. Of scheldtirades aan de balie van het gemeentehuis die variëren van ‘domme bimbo’ tot ‘ik betaal jouw salaris, dus je doet wat ik zeg, trut’.

Dagelijkse kost

Volgens Caroline Koetsenruijter zijn dit geen excessen, maar is het tegenwoordig dagelijkse kost voor Boa’s, winkelpersoneel, baliemedewerkers, hulpverleners en journalisten. Volgens TNO-onderzoek uit 2019 kreeg 29% van de werkenden in Nederland te maken met agressie, geweld en intimidatie. Omgerekend zijn dat maar liefst drie miljoen werkenden. Uit Europees onderzoek naar werkomstandigheden blijkt dat Nederland Europees kampioen agressie is. De logische conclusie die daaruit voortvloeit: Nederland is een agressieparadijs, dat in de greep van de ‘verhuftering’ is gekomen. Hoe is dit te verklaren en vooral ook, hoe hebben we het zover laten komen?

Intimidatie, dreigementen en geweld

De oorzaken voor de zojuist geschetste ontwikkeling zoekt Koetsenruijter in een mix van een te ver doorgeschoten, overdreven assertieve, ‘ik-cultuur’. Voor jezelf opkomen, jezelf opblazen en de ander kleineren, je eigen gelijk halen – het is ons de afgelopen decennia met de paplepel ingegoten. Datzelfde geldt voor de weinig respectvolle wijze waarop gezagsdragers – leraren, artsen, politici en bestuurders – worden bejegend. Zij zijn in toenemende mate het doelwit van intimidatie, dreigementen en geweld. Tot verbazing van de auteur wordt hier vaak nauwelijks op gereageerd. Men kijkt weg en probeert het agressieve gedrag te vergoelijken. De meeste agressie wordt niet gemeld, weet zij. En als dat al gebeurt, dan wordt het genormaliseerd. Agressie, zo wordt gezegd, hoort er nu eenmaal bij. Bovendien moet je tegen een stootje kunnen. Wat ook aan de orde van de dag is: abnormaal en ongewenst gedrag als een teken van onmacht, emotie en frustratie zien. Denken dat de agressor uit zijn plaat gaat omdat hij even niet zo lekker in zijn vel zit. Kortom, allemaal pogingen tot vergoelijken en goedpraten, die voorbij gaan aan wat er feitelijk aan de hand is.

Calculerende burgers

Volgens Koetsenruijter is agressie een verdienmodel geworden. De agressors zijn geen gefrustreerde, maar calculerende burgers. Zij weten uit ervaring dat een brutaal mens de halve wereld en een onbeschoft mens de hele wereld heeft. Wil je dat er voor de veiligheid van je kind een flitspaal in je straat komt? Dan bel je de verkeersdeskundige en vertelt hem recht voor zijn raap dat het zijn schuld is als er straks een kind wordt doodgereden. Wil je een nieuw keukenkastje en de wooncorporatiemedewerker vindt dat niet nodig? Dan doe je gewoon de deur op slot met de mededeling dat de medewerker pas vertrekt, wanneer het is gefikst. Scenes die we voorheen alleen uit films van de familie Flodder kenden, maar die inmiddels blijkbaar gemeengoed zijn geworden. Agressie is immers overal te vinden, weet Koetsenruijter. Het is een hardnekkige mythe dat het iets is van mensen met een lage opleiding of een migratieachtergrond. Maar dat is niet zo. Agressie gaat door alle bevolkingslagen heen. Het is voor velen een lucratief verdienmodel geworden. Zelfs voor agressieve kakkers uit het Gooi.  

Gevolgen

Dat de gevolgen van agressief gedrag nauwelijks worden onderkend, zal na het voorgaande geen bevreemding wekken. Maar die effecten zijn er natuurlijk wel. Er is veel verzuim door agressie. Het kost organisaties bergen geld. Uit onderzoek onder burgemeesters blijkt dat twee derde van hen anders gaat besturen na bedreiging en intimidatie. Ondertussen wordt het door alle incidenten steeds moeilijker om talentvolle bestuurders te vinden.

Agressie mag niet langer lonen

Hoe de agressie te stoppen? Wat Koetsenruijter betreft, is de tijd van pappen en nathouden voorbij. De strijd met agressie moet worden aangebonden. En als een eigentijdse Jeanne d’Arc gaat zij in die strijd voorop. Haar belangrijkste aanbeveling: de sociale norm moet veranderen. Agressie moet openlijk aan de kaak gesteld worden. Net zoals slachtoffers van seksueel geweld door de #MeToo-beweging van zich hebben laten horen, zouden ook werkenden die met agressie te maken krijgen zich moeten uitspreken. Een andere stap is het  verpesten van het verdienmodel. Agressie mag niet langer lonen. Het moet duidelijk zijn waar medewerkers incidenten kunnen melden en dat er binnen twee dagen iets met de melding wordt gedaan. Daarbij kun je denken aan een ‘stopgesprek’, waarbij duidelijk wordt gemaakt dat de agressor bij herhaald gedrag niet langer welkom is. Zo’n gesprek is volgens de auteur typisch een taak voor een ‘veiligheidsregisseur’, een schaap met vijf poten die niet alleen in staat is om het slachtoffer op te vangen, maar het ook aandurft om de agressor aan te spreken. Daarmee is nog slechts een klein deel benoemd van de in het boek voorgestelde maatregelen (in totaal een kleine dertig!) om de agressie een halt toe te roepen.

De buik vol van grote bekken

In haar boek schetst de auteur een zorgwekkend beeld van de Nederlandse samenleving. Nederland heeft een agressieprobleem, maar niemand wil het weten. Het boek probeert ons daarom wakker te schudden. En om het verzet tegen de ‘verhuftering’ te organiseren. Het boek is een manifest, een oproep tot actie. Maar het is gelukkig meer dan dat. Het is ook een afrekening met persoonlijke ervaringen. Na haar studie bestuursrecht kwam zij terecht bij het ministerie van Justitie en Veiligheid, waar ze met indieners van bezwaarschriften moest omgaan. Daarna trainde ze duizenden mensen in het voorkomen en aanpakken van agressie. Terwijl ze zelf aangeeft een conflictmijdend type te zijn. Maar genoeg is genoeg. Caroline Koetsenruijter heeft de buik vol van grote bekken. De slachtoffers van agressie wordt onrecht aangedaan. En daar kan ze niet tegen. Het knappe aan het boek is dat niet alleen analyse en persoonlijke ervaringen met elkaar verbonden worden, maar dat waar mogelijk ook de wetenschappelijke onderbouwing en nuance wordt gezocht. Tel daarbij het spervuur aan mogelijke interventies op en je weet dat je een boek in handen hebt dat ver boven een gangbaar managementboek uitstijgt. Al met al dus een echte aanrader.