Eigen welzijn eerst is een essay. Waarom is het belangrijk om dat te melden? Een essay is, volgens Wikipedia, ‘een beschouwende prozatekst of een artikel over een wetenschappelijk, cultureel of filosofisch onderwerp, waarin de schrijver zijn persoonlijke visie geeft op hedendaagse verschijnselen, problemen of ontwikkelingen. Het staat in dienst van het leveren van een overtuigend betoog, zij het zonder dat er sprake is van een expliciet gegeven wetenschappelijke verantwoording. De essayist legt graag dwarsverbanden die binnen een gespecialiseerd wetenschapsvak in de regel uit den boze zijn.’
Ik vind onderbouwing altijd wel belangrijk, en heb liever een objectieve ‘waarheid’ dan een persoonlijke mening. Ik moet dus even schakelen. Wat mag ik verwachten? Een overtuigend persoonlijk betoog, zonder wetenschappelijke onderbouwing, met dwarsverbanden. Heeft van Iperen dat geleverd? Ik vind van wel!
Van liberaal naar antiliberaal
Van Iperen schetst in het eerste hoofdstuk al de grote lijnen van haar betoog. Net na WO2 was er ‘optimisme van kansengelijkheid, gebaseerd op liberale waarden en fatsoenlijke publieke voorzieningen voor iedereen, ongeacht afkomst of achternaam.’ De middenklasse was de drijvende kracht. Maar de ‘open waarden’ kwamen steeds meer onder druk te staan, een doorsnee gezin moest steeds harder werken om haar sociale positie te behouden, laat staan te verbeteren. Daarnaast was er een toenemende kans van terugval en afnemende sociale voorzieningen.
De politiek deed meer voor de rijke bovenkant, maar van ’trickle down’ was geen sprake. Dat leverde gevoelens van ongenoegen op, en er ontstond wij-zij denken ten opzichte van migranten, die de schuld kregen van mindere welvaart.
Nativisme
Het beeld van de migrant is veranderd: van vluchteling, naar asielzoeker, naar gelukszoeker, naar ongedierte. Zo ontstaat ‘nativisme’: mensen uit de eigen natie hebben meer recht op bescherming. Eersterangs-burgers, en de rest zijn tweederangs-burgers. De middenklasse zit nu niet meer in het politieke midden, maar schuift op naar rechts, wordt conservatiever, met antiliberaal gedachtegoed. Zelfbehoud staat voorop. Voor elkaar zorgen heeft plaatsgemaakt voor ‘eigen falen, eigen schuld’.
Fear of Falling
Werd er eerder gefocust op het externe ‘gevaar’, de migranten, inmiddels is de focus op het behoud van het ‘eigene’, status, of cultuur. Dat klinkt positiever, zelfbehoud, maar het resultaat is hetzelfde: uitsluiting. De hogere middenklasse, professionals als advocaten, consultants, etc. zijn qua welvaart en status snel opgeklommen: nieuwe rijken. Maar ze hebben geen familievermogen, zoals de oude rijken, om slechte tijden door te komen en aan hun kinderen na te laten. En diploma’s en kennis kun je niet aan je kinderen doorgeven. Er is dus geen garantie dat hun kinderen het net zo goed als zijzelf zullen hebben. Dat is de Fear of Falling.
En wat doen ze? Ze vormen een hechte club, waar je niet zomaar binnenkomt, een klasse, met de ‘juiste’ scholen en universiteiten. Met verworven rechten, die ze met grote moeite proberen te behouden. En met grote jaloezie naar de oude rijken, want hun (goedbetaalde) arbeid wordt zwaar belast terwijl vermogen fiscaal wordt ontzien. Die focus op zelfbehoud koppelt van Iperen aan de NSB: die deden wat ze deden in de 30’er jaren (met hoge werkeloosheid) niet uit racisme, maar uit angst te verliezen wat ze hadden. Een bepaald confronterende constatering!
Wellness-rechts
Verrassend vind ik het slot van het betoog: het gevaar van de groep influencers die het Instagrammable ‘zorgen voor hun kinderen’ combineren met anti-vaccinatie en extreem-rechtse standpunten. Het begon met hippe, invloedrijke vrouwen die op social media content plaatsen over zelfzorg, liefde voor de natuur en het moederschap (‘professionele foto’s van halfnaakte, beeldschone moeders met een baby aan de borst’). Veel ervan verzetten zich later tegen het test- en vaccinatiebeleid, omdat het inbreuk zou maken op de lichamelijke integriteit.
Ze werden de aanhang van Van Haga, die felle kritiek had (en heeft) op het overheidsbeleid. Van Haga is dan de tweede man van FvD. De groep Moederhart werd geboren en een aantal van de oprichters hingen openlijk de FvD-ideologie aan, ‘zonder racistisch te willen zijn’. Het gaat, zeggen ze, om het welzijn van hun kinderen. Op deze manier werd het radicaal-rechtse gedachtegoed via vele moeders genormaliseerd, want laten we niet onderschatten hoeveel volgers (miljoenen!) deze groep influencers heeft!
Van Iperen ziet in wellness-rechts een vergrootglas van de samenleving, en licht er 3 problemen uit die moeten worden opgelost om radicaal-rechts te stoppen.
Drie problemen
Het eerste probleem is dat veel complottheorieën steunen op argumenten die een kern van waarheid bevatten: de overheid is niet meer zo’n betrouwbare partner, nu alle publieke voorzieningen zijn weggesaneerd en veel mensen in onzekerheid leven. Het tweede probleem is dat het niet alleen de ‘tokkies’ zijn die voor extreem-rechts gaan, en dat er veel vrouwen onder die aanhang zitten. Het derde probleem is de invloed van technologie, met een verdienmodel dat gedijt bij het verspreiden van nepnieuws. Klik een paar keer op een post van een (ex)model die ‘vragen stelt’ en je zit in de QAnon-bubbel.
Wat te doen?
Die drie problemen zijn niet makkelijk op te lossen, maar van Iperen geeft wel een voorzet. De overheid moet zich richten op publieke voorzieningen en bestaanszekerheid bieden. Het belastingstelsel moet arbeid niet zwaarder belasten dan vermogen. Desinformatie moet worden tegengegaan.
Burgers moeten hun ogen opendoen en zien wat ze nu ‘normaal’ vinden. Ze moeten minder defensief en conservatief stemmen. En ze moeten niet accepteren dat verkiezingsprogramma’s tegen de democratische rechtsstaat ingaan. Ze, nee, wé, moeten uitsluiting en tweederangs burgerschap niet accepteren.
Overtuigend betoog
Het essay valt op door de beeldende beschrijvingen, prachtig geformuleerd. Dat is eigenlijk niet verrassend, Van Iperen schreef ook ’t Hooge Nest, een roman over de Jodenvervolging, waarin de hoofdpersonen voor de lezer gaan leven en dat ik eerder in één adem uitlas.
Het betoog is goed te volgen en best overtuigend, haar mening is duidelijk (en niet altijd genuanceerd) en gelardeerd met historische gebeurtenissen en buitenlandse ontwikkelingen, met name in de VS. Het slot, en ook het zwaartepunt van het betoog, is wellness-rechts en het gevaar daarvan. Die had ik niet aan zien komen, ik volg dat niet zo. Ik nam het niet zo serieus, moet ik toegeven, ben wat anti-Instagram. Dat ik hierdoor zorgwekkende ontwikkelingen heb gemist is wel een eye-opener: ‘het zal zo’n vaart niet lopen’ is een naïeve houding.
En heb ik wat geleerd zonder de wetenschappelijke onderbouwingen? Zeker. Van Iperen grijpt veel terug naar historische gebeurtenissen, die verrassend vergelijkbaar lijken te zijn met de actualiteit. Het essay is daarmee een heel overtuigende waarschuwing.
Over Elly Stroo Cloeck
Elly Stroo Cloeck is project- en interim-manager op het gebied van Finance, Internal Audit en Risk Management. Daarnaast schrijft ze recensies en samenvattingen van managementboeken.
