Viktor Frankl is voor mij een bijzondere inspiratiebron. Als mens, voor mijn psychologenwerk, en voor mijn eigen boek Laat je niet kiezen. Ik ben deze dagen een opzetje voor mijn tweede boek aan het maken, en ook in dat boek kan ik niet om Frankl heen.
Zijn verhaal
Viktor Frankl zat als Joods Weense psychiater en psychotherapeut drie jaar in concentratiekampen. Hij overleefde deze mentale en fysieke verschrikkingen wonderwel en schreef in 1945, op grond van die ervaringen, het legendarische boek De zin van het bestaan; een inleiding tot de logotherapie.
Ik las dit boek op mijn 15e, best wel zware kost. Waar ik toen, en in alle jaren erna, ontzettend veel aan heb gehad is zijn stelling dat wanneer de omstandigheden niet te veranderen zijn, we onze verhouding ertoe wel degelijk kunnen aanpassen. Vrij vertaald: ongeluk kan je overkomen, de manier waarop je ermee omgaat is aan jou.
In De zin van het bestaan beschrijft Frankl op indringende manier het leven van een gevangene in een concentratiekamp, vanuit het perspectief van een psychiater. Wat blijkt? Zelfs in een concentratiekamp heeft het leven zin en kun je het lot in eigen handen nemen. Het bracht Frankl tot de logotherapie. Logos kun je zien als het streven naar de zin van het leven, dit is volgens Frankl de primaire motivatiekracht waarover de mens beschikt.
Hij verschilt hierin fundamenteel van zijn leermeesters Freud en Adler, die motivatiekracht aan respectievelijk lust en macht toeschrijven.
Zijn logotherapie richt zich op de toekomst, op voor ons zinvolle doelen die wij graag willen verwezenlijken. De hedendaagse positieve psychologie en appreciative inquiry hebben eenzelfde focus op hoop en optimisme.
Leidraden
Volgens Frankl zijn er drie leidraden in het leven om tot een zinvol leven te komen.
1) Stellen van daden
2) Actief ervaren
3) Accepteren van lijden
Een mens is de auteur van zijn eigen bestaan, want mens-zijn betekent bewust-zijn en verantwoordelijk-zijn. Het leven hoeft niet om hedonisme te gaan, of uitsluitend om genieten van op zelfverwerkelijking gericht individualisme, zoals me tegenwoordig bij velen opvalt. Het kan erom gaan antwoorden te vinden en te geven op de vragen van dat moment. Het leven is onvoorwaardelijk zinvol, zodra je ervaart wat jou ten diepste beweegt.
En dit bevalt me zo aan aan Frankl. Je geeft betekenis aan je levensloop door middel van daden. Koppel je dit aan werk, dan is het zo dat je je loopbaan in eigen hand kunt nemen: je hoeft geen slachtoffer te zijn van je leidinggevende, een beoordelingssysteem of de organisatiecultuur.
Jij kunt kiezen, je hoeft je niet te laten kiezen. In de woorden van Frankl: ‘There is freedom to choose.’
Zijn karakter
Via Mijn levensherinneringen komen we meer te weten over Frankls karakter. Hij is bescheiden (hij doet zich niet beter voor dan anderen), autonoom (hij vergelijkt zich met zichzelf) en helpend (hij wil mensen perspectief bieden), humoristisch én zowel een verstands- als een gevoelsmens. In Big 5 persoonlijkheidstermen had hij waarschijnlijk hoog op emotionele stabiliteit gescoord.
Ook beschrijft Frankl de herinnering aan zijn ouders. Zijn moeder was ‘een zielsgoeie, diepgelovige vrouw’, afkomstig uit een van oudsher in Praag gevestigd Joods patriciërsgeslacht. Zijn vader was qua karakter meer het tegendeel. Hij had een Spartaanse instelling, had zijn principes en daar hield hij zich aan. Zijn vader was weliswaar gelovig, echter meer in de vrijzinnige zin. Frankl lijkt qua geaardheid meer op zijn vader, zo schrijft hij, al hij had ook de gevoelsmatige kenmerken van zijn moeder.
Als student flirtte Frankl met het idee verloskundige of dermatoloog te worden. Op een dag vroeg een medestudent of hij wel eens van Søren Kierkegaard gehoord had. ‘Aarzel niet jezelf te zijn’, schreef die. Een uitspraak die perfect van toepassing was. Frankl was nou eenmaal voor de psychiatrie in de wieg gelegd, daarin had hij zich te schikken.
Als ik op mezelf reflecteer: er zat altijd al een psycholoog in mij. Maar me eraan overgeven was staptwee. Stap een was een studie economie, waarmee ik dacht geld te verdienen. Het bloed kroop echter waar het niet gaan kon: ik pakte naast economie ook de studie psychologie op. En al in de studentenkroeg maakte ik persoonsprofielen, terwijl anderen zich overgaven aan een happy hour.
Fenomenaal
Terug naar Mijn levensherinneringen: het is werkelijk waar een fenomenaal boek. Al is het aan te raden eerst Frankls klassieker De zin van het bestaan te lezen.
Aan het einde deelt Frankl bijvoorbeeld een aantal reacties van lezers van De zin van het bestaan. Veelal bevatten deze reacties het typische zinnetje: ‘Doctor Frankl, your book has changed my life.’ Of: ‘This book happened to me’. Kennelijk, zo concludeert Frankl, bestaat er zoiets als autobibliotherapie en kennelijk leent de logotherapie zich daar uitstekend voor.
Ik kan dit uit eigen ervaring bevestigen. Ik beveel daarom beide boeken van harte aan. Terwijl De zin van het bestaan geschreven is rond de Shoah – de Holocaust – worden het leven van de mens Viktor Frankl en de geboorte van de Logotherapie en Existentie Analyse in Mijn levensherinneringen in een breder kader gezet.
Ik wens je veel inzichten toe.
Over Danny Mullenders
Danny Mullenders is assessment- en ontwikkelpsycholoog, coach, auteur en spreker. Hij schreef de # 1 bestsellers Daarom doen ze dat en Laat je niet kiezen. 27 januari 2025 kwam zijn derde boek uit, De kunst van niet kiezen.
