De voorbeeldige organisatie is een bewerkte en gepopulariseerde versie van Ellemers en de Gilders wetenschappelijke werk - The moral organization, dat in april 2022 verscheen. Als wetenschappers houden de auteurs zich bezig met het verklaren en voorspellen van menselijk gedrag in organisaties.
Schandalen
Een serie van financiële en ethische schandalen heeft de afgelopen tien jaar ervoor gezorgd dat belanghebbenden het vertrouwen in bedrijven en organisaties verloren hebben. Met als direct gevolg grote maatschappelijke verontwaardiging, aanzienlijke kosten en reputatieschade die niet eenvoudig te repareren zijn.
Het succes en/of falen van de meeste organisaties blijkt vaak afhankelijk te zijn van menselijk gedrag. Sterker nog: Incidenten, schandalen die te maken hebben met fraude, oplichting, seksuele intimidatie, machtsmisbruik of integriteitsschendingen zijn in de meeste gevallen terug te voeren op foutief menselijk gedrag.
Voorbeeldige organisatie
Een voorbeeldige organisatie is volgens Ellemers en De Gilder een profit- of nonprofit-organisatie die zodanig is ingericht dat alle mensen optimaal kunnen samenwerken. De strategische keuzes en dagelijkse procedures zijn zo bedoeld dat werknemers met respect worden behandeld. Daarnaast zijn ze erop gericht dat medewerkers niet alleen onderscheidende producten willen maken of diensten bedenken en tevreden klanten willen hebben, maar dat ze ook maatschappelijke verantwoordelijkheden serieus nemen.
Integriteitsparadox
Voor hun boek hebben de auteurs een heel scala aan onderzoeksmethoden toegepast om in kaart te brengen wat zich zoal afspeelt in de bestuurskamer en op de werkvloer. Zij zijn daarmee in staat om ook onzichtbare – en onbewuste - onderliggende reacties te meten. Ellemers en De Gilder ontdekten in hun onderzoek dat er een overkoepelend mechanisme lijkt te bestaan, waarmee knelpunten op verschillende gebieden zijn te verklaren. Ze noemen dat mechanisme ‘de integriteitsparadox’: Hoe belangrijker mensen het vinden om het goede te doen, hoe meer ze in de verdediging schieten als ze erop aangesproken worden dat hun gedrag niet deugt.
Met andere woorden: hoe meer iemand van plan is het goede te doen - een ‘goed mens’ - te zijn, hoe moeilijker het is om toe te geven als het niet lukt. Zo kunnen goede bedoelingen er in diverse situaties toe leiden dat foutief gedrag wordt goedgepraat. De integriteitsparadox kan ertoe leiden dat de wens om het goede te doen juist verzandt in symboolpolitiek.
Het concept van de integriteitsparadox blijkt een waardevol analyse-instrument om een scala aan valkuilen in verschillende bedrijfssituaties te verklaren.
Praktijkvoorbeelden
Een verrassende vondst was dat organisatiekenmerken een betere voorspeller van onethisch gedrag zijn dan bijvoorbeeld het empathisch vermogen of morele principes van werknemers. Neem bijvoorbeeld de situatie dat medewerkers zich liever richten op het eindresultaat dan op de wijze hoe dat resultaat tot stand komt, omdat er een beloning aan het resultaat is gekoppeld.
De auteurs komen in hun boek met veel herkenbare organisatiepraktijkvoorbeelden. Het voorbeeld van achterhaalde beoordelings- en motivatiesystemen komt uitgebreid aan de orde. De auteurs gaan daarnaast in op weerstand tegen maatregelen, onzichtbare drempels, verborgen krachten, verantwoord leiderschap, de gevaren van vernieuwingsdrang, het belang van vertrouwen, beleid op het gebied van diversiteit en inclusie, lagere salarisschalen en bonussen voor vrouwen die dezelfde inspanningen leveren als hun manlijke collega’s, motieven van toezichthouders, klokkenluiders, merkbare nadelige gevolgen van te grote statusverschillen tussen management en werknemers, et cetera.
Overdenken waard
In hun boek behandelen de auteurs nog veel meer boeiende onderwerpen die het overdenken waard zijn. Elk hoofdstuk eindigt met een vragenlijst per thema bestaande uit een vijftal open vragen waarmee de lezer zichzelf en zijn organisatie kan toetsen.
Ellemers en De Gilder hebben De voorbeeldige organisatie geschreven op basis van eigen onderzoek, observaties en wetenschappelijke studies die zij, maar ook anderen, in de loop der jaren hebben verricht. Het boek is bedoeld voor degenen die hun maatschappelijke bijdrage serieus nemen. Het kan helpen om te ontdekken of een organisatie echt een belangrijke koerswijziging heeft doorgevoerd.
Kortom, De voorbeeldige organisatie helpt de kritische lezer om scherper te kunnen onderscheiden wat de belangrijkste kenmerken of ontmaskeringen zijn van een ingezette strategische koerswijziging bij een organisatie.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
