Hoe verander je een mening? - ‘Ongelooflijk boeiend’

George W Bush zat achter de aanval op de Twin Towers op 9/11. Het coronavirus is met opzet in de wereld gebracht om iedereen te kunnen inenten met een geheim goedje. Wereldleiders maken zich schuldig aan satanisch seksueel misbruik van kinderen. Je zou deze waanideeën verwachten in een gesloten inrichting voor psychiatrische patiënten, maar even scrollen en je komt ze tegen op de alle social media. En niet alleen vanaf geheime accounts. Ook ondernemers en professionals die in het dagelijks leven hun sporen in het bedrijfsleven hebben verdiend, beweren op bijvoorbeeld LinkedIn de meest bizarre verhalen. Het blijft me verbazen.

Argumenten

Naast stomme verbazing roepen deze in mijn ogen bespottelijke complottheorieën ook een drang in mij op om in reacties op dit soort posts helemaal los te gaan met argumenten om de idioterie ervan aan te tonen. Ik kan me tot dusver inhouden. Vraag ook of het überhaupt zin zou hebben. Werkt het opsommen van feiten namelijk nog wel? In het ongelooflijk boeiende boek Hoe verander je een mening? gaat David McRaney op deze vraag in. En bij deze vast zijn conclusie: nee, feiten zijn – hoe helder misschien ook – niet voldoende. Denk alleen al aan de groep zogenoemde ‘flat earthers’ die er heilig van overtuigd is dat de aarde plat is.

Verbinding zoeken

McRaney sprak voor zijn boek diverse organisaties die er hun levensdoel van hebben gemaakt om te leren hoe mensen met een vaste overtuiging van mening te laten veranderen. Waar de onderzoekers los van elkaar op uit kwamen, is dat we er met argumenten niet komen. Of – om mijn eigen woorden te gebruiken – met storytelling alleen komen we er niet. Cruciaal is namelijk ook storylistening. Verbinding zoeken dus. Oordeelloos luisteren. Vragen stellen. De achtergrond van iemands overtuigingen ontdekken. Of, zoals iemand eens in een andere context zei: ‘Mensen geven niet om wat je weet, maar willen weten dat je om hen geeft.’ Een les ook die de vaste gasten van de talloze talkshowtafels zich wat mij betreft ter harte mogen nemen. Ooit iemand bij Op 1 of Jinek van mening horen veranderen? Niet dus. Omdat er weliswaar veel gediscussieerd wordt, maar niet oprecht geluisterd.

Veilige omgeving

Maar er is meer nodig om iemands mening te veranderen. Hoe kan het bijvoorbeeld dat ik heftige discussies met mijzelf zou hebben als ik de Henk Jan van een aantal jaren geleden tegen het lijf zou lopen. Zo heb ik bepaalde zaken waar ik heilig van overtuigd was, behoorlijk overboord gegooid. Het waren, zo besef ik na het lezen van Hoe verander je een mening, niet zozeer de argumenten die mijn visie veranderden, maar de veilige omgeving waarin ik van mening durfde te veranderen. McRaney toont aan de hand van enkele concrete voorbeelden en wetenschappelijke onderbouwing aan dat mensen radicaal van mening kunnen veranderen als, en ik quote, ‘ze het gevoel hebben dat er buiten een gemeenschap is die hen zal verwelkomen’. Of, zoals hij elders schrijft: ‘Voor mensen is een goed groepslid zijn waardevoller dan gelijk hebben, zozeer zelfs dat we, zolang de groep in de behoefte voorziet, ervoor zullen kiezen ongelijk te hebben als we daardoor in aanzien blijven staan bij onze groepsgenoten.’ Zo blijkt uit onderzoek dat we sociale dood angstaanjagender vinden van fysieke dood. Daarom voelen we ons volgens McRaney enorm bedreigd als een nieuw idee de ideeën die bij onze identiteit zijn gaan horen op losse schroeven zet. Of in mijn eigen geval: ik durfde pas bepaalde opvattingen die ik door mijn christelijke opvoeding mijn leven lang had meegekregen los te laten, toen ik mij (onbewust) realiseerde dat ik niet de enige was die deze geloofsstorm meemaakte. Er was een nieuwe groep waarbij ik mij met mijn nieuwe opvattingen veilig kon voelen.

Laat toch lekker gaan, joh…

De vraag waar McRaney zijn boek mee afsluit, is misschien nog wel het meest relevant. Want waarom kan ik mij opwinden over de in mijn ogen krankzinnige complotideeën? McRaney stelt dat we altijd moeten beginnen met de vraag waarom we iemands mening willen veranderen. ‘Vraag je af: Waarom is dat belangrijk voor mij? Wat je antwoord ook is, stel de vraag opnieuw, en nogmaals.’

Misschien kom ik uiteindelijk dan wel tot dezelfde conclusie zoals René van der Gijp die al jaren aan zijn praattafel verkondigt: ‘Laat toch lekker gaan, joh…’ En mocht mij dit echt niet lukken, dan biedt Hoe verander je een mening? gelukkig geweldige handvatten om écht het gesprek met elkaar aan te gaan. En nee, lieve mensen, Bush was echt niet de kwade genius die achter 9/11 zat…