De overspannen wereld die in Den Haag is ontstaan doordat het sterk toegenomen aantal elkaar beconcurrerende media de steeds verder versplinterende politieke arena in de greep houdt. Daardoor ontstaat een steeds hogere druk op het afgeslankte ambtenarenapparaat. Het ambtelijk vakmanschap en de autonomie van de ambtenaar zijn naar de achtergrond gedrongen. In deze wereld van incidentenpolitiek lijken ambtenaren afgegleden tot bedienden die blind doen wat de politiek hen opdraagt. Vaak zonder zichzelf daarvan bewust te zijn. In plaats van zich te gedragen als professionele dienaren die weten hoe het hoort en wat hun rol is en daarbij de tegenspraak niet schuwen.
Onrust en de onvrede
Erik Pool brengt de onrust en de onvrede die velen van ons ervaren – maar daar niet over praten – haarscherp onder woorden. Macht en moed is een kloek meesterwerk dat iedere ambtenaar zou moeten lezen om zich vervolgens verder in de materie te bekwamen. Het boek is één groot pleidooi om het ambtelijk vakmanschap nieuw leven in te blazen en te versterken. Pool beschouwt zijn boek als een halffabricaat dat tegendenken en meedenken van lezers nodig heeft om het gedachtegoed te laten groeien en levend te houden.
Ambtelijke verantwoordelijkheid
De auteur plaatst tegenspraak in de context van vrijmoedig spreken en verbindt haar vervolgens met de waarheid en het bredere domein van de ethiek. Hij reflecteert op onze ambtelijke verantwoordelijkheid en verbindt die met de vraag hoe ambtenaren hun taken en plichten goed kunnen vervullen. Het werk van de ambtenaar heeft functionele componenten zoals deskundigheid, maar ook morele. Om onze autonomie te herwinnen, hebben we vrije denkruimte nodig waarin we onszelf beschouwen en de ander gaan zien op een manier waarop we allemaal volledig tot ons recht kunnen komen. Autonomie veronderstelt vrijheid, maar wel binnen de machtsverhoudingen waarbinnen we functioneren. Die vrijheid krijgen we door zodanig te handelen en met onszelf aan de slag te gaan om vrij te kunnen zijn in denken en voelen, in doen en laten. Dat vergt inspanning en onderhoud.
Schakel voor een goed leven
Filosofie helpt volgens Pool om goed na te denken en zaken anders en fundamenteler te bekijken als tegenhanger voor de waan van de dag en de korte klap. Moraal is de schakel voor een goed leven en dus ook voor het leveren van goed werk door de ambtenaar. Politiek is het domein van de collectieve verantwoordelijkheid met spelregels en tradities die onderhoud nodig hebben, elke dag opnieuw in de complexe praktijk van ambtelijk werk, bestuur en democratische legitimatie.
Het pleidooi voor ambtelijke tegenspraak en hernieuwing van de beroepsethiek verloopt in het boek langs de lijnen van protest tegen de bestaande en archaïsche politiek-bestuurlijke praktijk; participatie van burgers en stakeholders in beleid en politiek; en professionaliteit op basis van herwaardering van ambtelijk vakmanschap.
Actueel en herkenbaar
Het lijkt een opgave, een boek van vijfhonderd bladzijden, maar dat is het niet. Erik Pool heeft een vlotte, heldere schrijfstijl. De voorbeelden uit de ambtelijke praktijk die hij gebruikt zijn actueel en herkenbaar voor iedere ambtenaar. Pool behandelt de onderwerpen in zijn essay kritisch maar vooral met veel respect en, waardoor hij blijft boeien. De filosofische passages zijn goed gedoseerd, toegankelijk en stimulerend. Maar met het lezen van dit mooie boek zijn we er nog niet. Pas als we op de inhoud reflecteren en erover spreken in goede dialogen, komt het gedachtegoed tot leven. Dan kunnen we als autonome ambtenaren continu ‘goed werk’ leveren.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
