Gloria Mark is een Amerikaanse psycholoog en professor aan de afdeling Informatica van de University of California. De manier waarop wij dagdagelijks met informatietechnologie omgaan vormt de kern van het onderzoek dat ten grondslag ligt aan haar boek Aandacht.
Mark onderzoekt aandacht in relatie tot beeldschermactiviteit, op onze telefoon, of computer. Die is schrikbarend afgenomen en is tegenwoordig nog maar 40 seconden of minder. 20 jaar geleden duurde het maar liefst 2,5 minuut voordat er geswitcht werd naar een andere activiteit.
Wat er in de tussentijd is gebeurd
Onze persoonlijkheden zijn in die 20 jaar hoogstwaarschijnlijk niet erg veranderd. Onze omgeving is dat wel. Denk aan het uitgebreide aanbod aan sociale media en de subtiele manieren waarop we verleid worden om onze aandacht te spreiden. Die belangrijke mail die je wilt beantwoorden bijvoorbeeld, terloops kom je nog een aantal mails tegen die een antwoord vragen. Of, je bent via sociale media op zoek naar een assessment psycholoog die jouw kan helpen met het selecteren van een geschikte nieuwe medewerker, en je wordt tegelijkertijd overspoeld door andere interessante prikkels. Hier voegt Mark aan toe dat we ons momenteel in de grootste snoepwinkel bevinden, en waar we online naar op zoek zijn is binnen milliseconden binnen handbereik. We zien daar ook heel veel korte berichten en prikkels die ons als het ware verplichten onze aandacht te switchen. Heel verleidelijk allemaal.
Het gaat hier primair om de interactie tussen hoe wij zijn, en wat onze omgeving met ons doet. Vaak hoor ik dat algoritmes de grote schuldige zijn van ons voortdurende switchen en onze onbewuste neiging tot multitasken.
Maar dat eigenlijk wel zo?
Mark nuanceert dit, en plaatst het in perspectief. We mogen volgens haar niet ‘al het externe’ de schuld geven. Want we zijn sociale wezens, en we willen vanuit onze evolutionaire basis contact met anderen. En daartoe zijn de afgelopen jaren meer mogelijkheden gekomen, al zijn deze veelal digitaal en stimuleren ze ons minder elkaar persoonlijk te ontmoeten. Daarnaast zijn er grote individuele verschillen als het gaat over zelfregulering. Zo lukt het de een veel makkelijker zich toe te leggen op één taak (Mark noemt dit gefocuste aandacht) dan de ander.
Hoe je aandacht ontwikkelt
Ik lees dat ieder mens een ‘Flow State’ heeft en het nuttig is die te ontdekken. De meesten hebben het midden in de ochtend of midden in de middag. Het zijn momenten dat je veel energie hebt en je je minder snel laat afleiden. Ze adviseert ons vooral te kiezen voor activiteiten waaraan je gecommitteerd bent en waar je je betrokken bij voelt, dan gaat het nog beter. Dit betekent ook dat je je bewustzijn van jezelf in relatie tot je omgeving moet vergroten. Mark noemt dat in haar boek meta-awareness.
Ook adviseert Mark de ‘negatieve ruimtes’ benutten. Dat zijn zeg maar de dingen die je in staat stellen te herstellen van een activiteit. De beste manier daartoe is beweging, bijvoorbeeld een wandeling. Het is niet erg om te leunen op externe hulp (je kan je computer een signaal laten geven dat het tijd is om te ontspannen), maar neem vooral eigen regie en maak je niet te afhankelijk van anderen.
Een mooie tip in dit boek vind ik de volgende: help alle medewerkers te focussen. Dit zorgt voor de beste resultaten en creëert een win-win. Mark noemt een voorbeeld van een medewerker die bewuster taken ging plannen, en toen bestraft werd omdat het werk niet meteen gedaan werd. Als iedereen er hetzelfde naar kijkt en dezelfde tools en ondersteuning ervaart wordt het een teaminspanning.
Toepasbaar
Sterk is het gegeven dat ze haar onderzoek doet in ‘real-life’ settings, niet in laboratoria, dat vergroot de toepasbaarheid. Aandacht is geen gortdroog boek met een uiteenzetting van onderzoeken, maar soepel geschreven. En dat maakt het herkenbaar. Misschien is dat ook de verdienste van de goede vertaling van Amerikaans naar Nederlands door uitgeverij Luitingh-Sijthoff.
Het boek is dus uitstekend te lezen, en bevat leuke weetjes. Zo kwam ik erachter dat de filosoof Wittgenstein tot allerlei mooie nieuwe ideeën kwam tijdens het schillen van de aardappelen, omdat hij op die wijze ruimte vrijmaakte voor creativiteit (ik weet niet hoe jij dit doet, bij mij ontstaan ideeën vooral onder de douche!).
Structureler bewustzijn
Misschien wel het belangrijkste dat ik uit het boek meeneem: het gaat niet om time management techniek, om trucjes. Het gaat om een structureler bewustzijn van waar je mee bezig bent. Als je bijvoorbeeld je mentale gezondheid belangrijk vindt, zorg dan dat de manier waarop je je werk doet daaraan bijdraagt. In het piepklein: bedenk je of de manier waarop je in het hier-en-nu je aandacht verdeelt bijdraagt aan de doelen die je je voor vandaag hebt gesteld. Denk dus vooruit, snap dat hoe je de dingen nu doet een effect hebben voor later.
Het boek is zeker geen pleidooi om niet zoveel mogelijk in een dag te persen, eerder om met aandacht de dingen te doen die effectief zijn en doen ons plezier brengen. Toen ik dit las vroeg ik me trouwens meteen af waarom ik al m’n podcasts op 1,5 x snelheid luister. Dit ga ik anders doen: kritischer vooraf selecteren wat ik luister, en dan met aandacht op standaardsnelheid. Ook kwam ik tot het inzicht dat ik m’n interviews het beste midden ochtend kan plannen, dan ben ik op m’n best qua energie en aandacht. Dit boek zet dus, in ieder geval mij, aan tot reflectie.
Kortom: Aandacht is een uitstekend boek voor mensen die beter willen leren focussen in een wereld die snel afleidt. Zeker voor leidinggevenden die medewerkers willen helpen hun aandacht te richten biedt dit boek kostbare inzichten. Want: we willen toch allemaal wel de doelen behalen die we ons voornemen?
Over Danny Mullenders
Danny Mullenders is assessmentpsycholoog, coach, auteur en spreker. Als expert op het gebied van organisatiepsychologie helpt hij mensen, teams en organisaties hun keuzeruimte te zien én benutten. Hij ontwikkelde zich tot een van Nederlands meestgelezen psychologen en coaches. Hij schreef de # 1 bestsellers Daarom doen ze dat en Laat je niet kiezen. Op dit moment schrijft hij aan zijn derde boek.
