Hebben we in Nederland een klassenmaatschappij? Je zou denken van niet, in een land waar we wars van hiërarchie zijn en je de minister-president gewoon met zijn voornaam kunt aanspreken. En waar je kunt worden wat je wilt, we leven toch in een meritocratie? Schuijt maakt in Transklasse glashelder dat er wel degelijk verschillende klassen zijn. Lagen in de maatschappij die maar mondjesmaat met elkaar te maken hebben. Wat het knap ingewikkeld maakt als je in een andere klasse belandt. In een nieuwe leefomgeving met eigen spelregels, die anders zijn dan je ooit gewend was. Schuijt spreekt uit ervaring: haar verhaal over wat zij tegenkwam toen zij als tuindersdochter ging studeren, loopt als rode draad door het boek.
Neutrale transitie
Ben je een sociale stijger? Beklim je de sociale ladder? Schuijt gebruikt liever het neutrale woord ‘transklasse’, gemunt door de Franse filosofe Chantal Jaquet. Het is geen klim, maar een transitie. Belangrijk uitgangspunt van het boek is dat transklasses hun oude wereld niet helemaal verlaten. Ze zijn zoals politicoloog Tim ’S Jongers ze beeldend noemt ‘spreidstandburgers’, ze staan met één been in hun oude wereld en met één been in de nieuwe. De worsteling die dat oplevert, betekent dat ze steeds moeten schakelen tussen verschillende werelden met ieder hun eigen mores. Het voordeel van die spreidstand is dat ze kúnnen schakelen tussen de verschillende werelden. Ze moeten wel. En dat is een enorme kwaliteit: hoe nodig is dit in een wereld waar lang niet alle bevolkingsgroepen daar zijn waar beleid wordt gemaakt en beslissingen worden genomen? Door hun inlevingsvermogen zijn transklasses waardevolle en broodnodige tolk-vertalers. Schuijt noemt Johan Remkes, ook met een tuindersachtergrond, als sprekend voorbeeld.
Andere houding
Schuijt beschrijft het fenomeen ‘transklasse’ vanuit verschillende perspectieven. Hoe het is om je oude wereld achter je te laten, maar ook: hoe denken de ‘achterblijvers’ over jou? Denken zij dat jij je beter voelt dan zij? Begrijpen jullie elkaar nog? En hoe denken de mensen uit jouw nieuwe wereld over jou? Spreken jullie dezelfde taal? Transklasses zijn de mensen die leren om te schakelen, om ook waardevolle en dierbare oude contacten niet kwijt te raken en zich aan te passen aan de nieuwe omgeving. Dat vraagt een grote mentale lenigheid.
Spelregels
Schuijt constateert: ‘Het gaat niet alleen om nieuwe vaardigheden aanleren, het gaat erom een andere houding te ontwikkelen. Die houding ligt diep verankerd in de sociale verhoudingen in onze maatschappij.’ Transklasses doorzien dit en hebben daardoor vaak een afkeer van opgeblazen ego’s, privileges en politieke spelletjes. Maar de onzekerheid kan blijven knagen: hoor ik wel thuis in deze wereld? Het impostersyndroom, bedriegerssyndroom, kan transklasses daardoor parten spelen: het gevoel dat ze ieder moment door de mand kunnen vallen. En dat blijkt helaas nog te kloppen ook: je hoort erbij, mits je je aan de juiste spelregels houdt. Anders val je inderdaad door de mand…
Perspectieven
Transklasse biedt veel inzichten en draagt daarmee bij aan bewustwording. En dan? Uit het levensverhaal van Schuijt blijkt hoe belangrijk rolmodellen zijn: mensen die de stap al genomen hebben. En verder is het heel goed dat er tegenwoordig speciale programma’s zijn voor eerste generatiestudenten, die nooit hebben meegekregen wat er eigenlijk komt kijken bij studeren. En tot slot blijkt maar weer hoe belangrijk diversiteit op de werkvloer is: de transklasses bieden perspectieven die zonder hen nooit gezien zouden worden.
Over Liesbeth Tettero
Liesbeth Tettero is trainer en coach in het openbaar bestuur (www.publice.nl) en van ambitieuze vrouwen (www.feministerie.nl).
