Hoewel ik Peter van Uhm alleen vanuit de media ken en niet bepaald een fan ben van militairen, trekken zijn woorden altijd mijn positieve aandacht. Daarom was ik heel benieuwd naar zijn boek Notities van een generaal - Veertig lessen over leven en leiderschap. Hij schreef het aan de hand van zijn Boekje Pienter met schrijver en journalist Sander Koenen. Ik las het met plezier, herkenning en bewondering voor zijn eerlijkheid, want Van Uhm vertelt ook over zijn fouten.
Niet zonder reden heet het eerste hoofdstuk Je geeft altijd leiding, al is het aan je eigen gedrag. Voor Van Uhm is dat de essentie voor ieder mens. Waarom je voor sommige leidinggevenden door het vuur gaat en van andere nagenoeg niks accepteert, blijkt duidelijk uit de verhalen. Het is nooit eenrichtingsverkeer. De leider organiseert inspraak en tegenspraak voor hij een beslissing neemt, stelt de oud-militair. Is het besluit genomen, dan verwacht de baas wel dat de mensen onder hem daarachter gaan staan en het uitvoeren.
Natte kreten
De generaal - zoals hij door veel mensen ook na zijn pensioen in 2012 nog altijd wordt genoemd - houdt het graag simpel. Dit boek komt voort uit natte kreten (inzichten of ingevingen) die hij kreeg tijdens zijn carrière en dan graag noteerde in zijn opschrijfboekje. Naar goed militair gebruik Boekje Pienter geheten. Een aantal van die oneliners gebruikte hij al in zijn biografie Ik koos het wapen (2014) dat hij ook met Sander Koenen maakte.
Lessen
De lessen van Van Uhm zijn duidelijk. Hij heeft ook niet veel woorden nodig om ze uit te leggen, omdat hij ze illustreert met voorbeelden uit de praktijk. Dat maakt het geheel een inspirerend boek voor een grote doelgroep. Je kunt het in een paar uur achter elkaar uitlezen, maar zeker ook af en toe een van de korte hoofdstukken opslaan en tot je nemen.
Het viel me op dat naast structuur bieden en leidinggeven, volgens de generaal ook creativiteit essentieel is voor een goede leider. Zelfs wanneer dat soms betekent dat regels daarvoor moeten wijken. Dat moet je dan wel kunnen uitleggen. Eerlijk vertelt Van Uhm net zo goed over fouten die hij heeft gemaakt en wat hij daarvan heeft geleerd. Hij benadrukt dat fouten maken mag en noodzakelijk is om te groeien. Over problemen en fouten moet je eerlijk durven zijn. Dat vraagt lef en openheid, schrijft hij. Wij zijn professionals die iedere dag bezig zijn om onszelf en anderen te verbeteren. De dag dat je daarmee ophoudt is de dag dat je ophoudt goed te zijn.
Moorddadig venijn
Als Van Uhm verhaalt over zijn ervaringen als militair gaat dat net zo goed over de tijd dat hij nog een broekie was als over de periodes dat hij in verschillende functies diende in Sarajevo, Libanon, Afghanistan en Uruzgan. Voor mij heeft het feit dat hij een goede leider bleek te zijn en zich ontwikkelde tot een bovengemiddelde leider daar veel mee te maken. Hij heeft immers vanuit verschillende rangen het militair zijn beleefd. Goede en slechte voorbeelden gezien en gegeven. Hij vertelt eerlijk dat hij als jonge arrogante officier mensen verbaal helemaal kon afbranden met een bijna moorddadig venijn. Met dank aan een sergeant-majoor, die hij in eerste instantie een enorme kwal vond - eigenlijk was hij dat zelf - leerde hij zijn slechte gewoontes af. Belangrijke lessen die hij op waarde wist te schatten en die hij graag toelicht. Ook breekt hij een lans voor storytelling, dat Van Uhm graag inzette als militair om zijn troepen te motiveren.
Hachjes en ego's
Aan de andere kant hekelt hij organisaties waar werknemers bang zijn voor de leiding en leidinggevenden die een schuldige aanwijzen om hun eigen hachje te redden. Initiatief en creativiteit worden dan in de kiem gesmoord en dat verlamt een bedrijf.
Je bent nergens onmisbaar behalve thuis heet een van de hoofdstukken. Van Uhm stelt dat managers in het bedrijfsleven soms juist hun best doen om onmisbaar te zijn. Dat is vaak meer gedreven vanuit hun ego of angst om hun positie te verliezen, terwijl het belang van het bedrijf centraal zou moeten staan. Het gaat om je toewijding aan de doelen die je samen nastreeft.
Als militair en als leider leerde ik van de mensen om mij heen. Hoe ga je om met kritiek? Hoe kun je moedig zijn én kwetsbaar tegelijk? Hoe voorkom je blikvernauwing? Op vragen als deze gaat Van Uhm in dit boek in. Hij legt uit waarom verantwoordelijkheid niet hetzelfde is als schuld, vergeven iets anders is dan vergeten, dat een manager motiveert en een leider inspireert en dat functioneel ruziemaken kan maar een persoonlijke ruzie niet.
Het laatste hoofdstuk heet Vergeet nooit de menselijke maat. Actueler had Notities van een generaal niet kunnen eindigen.
Over Ineke Peters
Ineke Peters is redacteur, tekstschrijver en journalist.
