Dit boek is ten eerste zo goed omdat Krznaric een heldere definitie geeft van wat empathie precies is: ‘de kunst je in je verbeelding te verplaatsen in de gedachten van andere mensen, daardoor hun gevoelens en standpunten te begrijpen en je in je handelen daardoor te laten leiden.’
Affectieve en cognitieve empathie
In vele boeken wordt empathie op een grote hoop gegooid met eigenschappen als sympathie en compassie. Van Krznaric leren we dat er een onderscheid is tussen affectieve en cognitieve empathie. Terwijl het eerst gaat over op gevoelsniveau aansluiten bij de ander, gaat het tweede over in de schoenen staan van de ander en begrijpen wat er in de ander omgaat. En: terwijl het bij sympathie over betrokkenheid bij de ander gaat, heeft empathie te maken met inleven.
Empatisch vermogen
De tweede reden dat dit boek zo goed is, is omdat het boek overtuigend aantoont wat er gebeurt als we ons empatisch vermogen optimaal aanwenden. Vaak denken we dat empathie onze relaties ten goede komt, maar dit boek laat zien dat een ontwikkeling van empathie tevens leidt tot maatschappelijke en politieke verbeteringen. Een overtuiging die Krznaric gemeen heeft met Steven Pinker, en ook primatoloog Frans de Waal spreekt hierover. Invloedrijke denkers als Freud en Hobbes hebben ons voorgehouden dat we in de kern egoïstisch zijn. Krznaric laat daarentegen talloze bewijzen voorbijkomen dat we ook een andere kant hebben, namelijk een onbaatzuchtige, een coöperatieve. Ofwel een empathische. Mede onze omstandigheden hebben onze empathische kant in meerdere of mindere mate benadrukt. Oorlog en vrede doen evident veel met hoe we ons gedroegen, en gedragen. Hij biedt echter overtuigend én hoopvol bewijs dat we, onder de juiste condities en met gerichte inspanningen, kunnen opschuiven van homo zelfcentricus naar homo empaticus. Krznaric beschrijft de ontwikkeling en relevantie van het begrip empathie door de eeuwen heen.
Hoe je empathie ontwikkelt
Hoe kunnen we verder ontwikkelen van het Cartesiaanse ‘ik denk, dus ik ben’ naar het empathische ‘jij bent, dus ik ben’? Krznaric onderscheidt zes gewoontes van hoogempatische mensen, die ons inlevingsvermogen flink kunnen versterken:
1. Schakel je empathische brein in
2. Maak in je verbeelding de sprong
3. Ga op zoek naar experientiele avonturen
4. Beoefen de gesprekskunst
5. Ga op reis in je leunstoel en als laatste
6. ontketen een revolutie.
Hieronder licht ik een aantal elementen eruit.
Outrospectie
Krznaric koppelt empathie onder meer aan de termen introspection en outrospection. In het kort zegt hij dat empathie niet alleen in de verbinding met anderen helpend is, maar ook in verbinding met jezelf.
Hoe dan? Je kan jezelf beter leren kennen door naar binnen te kijken, dat horen we maar al te vaak. Zelfonderzoek, je eigen patronen en mechanismen achterhalen. Dat is ook wat de oude Grieken voorstonden. Noem het introspectie, ‘the royal road to selfconsciousness’.
Jezelf bezien door de ogen van de ander vraagt daarentegen iets behoorlijk anders. Een ander soort nieuwsgierigheid, die ook met kwetsbaarheid te maken heeft. Jezelf leren kennen, door vooral ook de kijk van de ander daarin centraal te stellen. Door gesprekken met mensen te voren. En jezelf ook te leren kennis op basis van wat je interactie met mensen oplevert.
Oderstaande quote van Von Goethe sluit naadloos aan op wat Krznaric outrospectie noemt, het naar buiten kijken:
‘Al vroeg heb ik vermoed dat de zo belangrijk lijkende taak ‘ken jezelf’ een list van een kliek van priesters is. Ze proberen de mens weg te lokken van activiteiten in de buitenwereld, hem een rad voor ogen te draaien met onmogelijke eisen; ze willen hem verleiden tot een valse innerlijke contemplatie. De mens kent zichzelf alleen in zover hij de wereld kent.’
Nieuwsgierig zijn naar vreemden
In de tijd van de verlichting ontwikkelde nieuwsgierigheid zich tot een deugd, en wordt open staan voor andere culturen en perspectieven beschouwd als drijvende kracht achter wetenschappelijke en technologische vooruitgang. Hier hoort ook het nieuwsgierig zijn naar vreemden: de wereld in gaan en praten met mensen die je niet kent, over grote thema’s als prioriteiten stellen in het leven. Hoe? Door te luisteren, luisteren en luisteren, volgens Studs Terkel, die tot zijn dood minstens 7000 uiteenlopende mensen interviewde, van kapper tot musici tot politici. Terkels advies: ‘wees geen onderzoeker, wees een geïnteresseerd vragensteller.’
Afdronk
Ik heb met Empathie een hoopvol, evidence based boek gelezen. Geen luchtfietserij, maar solide voorbeelden, argumenten en bewijzen voor hoe empathie te ontwikkelen. Een informatiedicht boek, en toch zeer toegankelijk en daarmee aantrekkelijk geschreven. Je kunt de inhoud van dit boek toepassen op je alledaagse relaties, maar ook op bestaande problematieken op wereldschaal. Nieuwsgierig zijn naar andere mensen, onder wie onze ‘vijanden’, door hen als mens te zien, biedt misschien een manier om dichter bij de ander te komen. Om diepgaand begrip op te brengen om van daaruit sociale, en zeker ook klimatologische, veranderingen te bewerkstelligen.
Over Danny Mullenders
Danny Mullenders is assessmentpsycholoog, coach, auteur en spreker. Als expert op het gebied van organisatiepsychologie helpt hij mensen, teams en organisaties hun keuzeruimte te zien én benutten. Hij ontwikkelde zich tot een van Nederlands meestgelezen psychologen en coaches. Hij schreef de # 1 bestsellers Daarom doen ze dat en Laat je niet kiezen. Op dit moment schrijft hij aan zijn derde boek.
