Nora Bateson werkte zes jaar aan Combining. Niet niks. Maar wie een boek wil schrijven over complexiteit heeft de nodige voorbereidingen te treffen. Bateson stelt dat complexiteit vereist is om complexiteit aan te pakken. Ze zoomt daartoe in op communicatie. De essentie van haar boodschap is dat de problemen in de wereld niet het probleem zijn, maar de manier waarop we met elkaar communiceren; de manier waarop we relaties met elkaar aangaan.
Warm Data Labs
Bateson is een groot voorstander van wat ze noemt ‘Warm Data Labs’, bijeenkomsten waarin het contact maken met de ander centraal staat en niet het oplossen van problemen. Zij ziet relaties als de enige manier om onze menselijkheid uit te drukken. Een mooie observatie die zij deed tijdens een sessie was dat iemand zei: ‘Jouw verhaal veranderde mijn verhaal.’ Het leerde haar dat het met name om de relaties gaat waarin ideeën ontstaan.
Context
Ook gaat dit boek over ‘leren.’ Veel leren stelt zij, is leren dat bij een machine past. Het is vooral functioneel. Maar leren is voor Nora Bateson veel meer. Als we zeggen dat iemand ‘sympathiek’ is dan bedoelen we dat die persoon ‘in die context sympathiek is’. Leren is dus context afhankelijk. Ze stelt dat kinderen vandaag de dag niet alleen leren in het klaslokaal (match) maar op vele verschillende manieren (meet) en dat toetsen dat niet goed kunnen meten. Die meten vooral de structuur van een systeem.
Het boek gaat soms alle kanten op, maar de lijn blijft duidelijk: we moeten met elkaar anders gaan communiceren. Dat is belangrijker dan ooit. Fakenews is tegenwoordig vaak effectiever dan een rationeel debat.
Kwetsbaar
Het boek is bij vlagen ook heel persoonlijk en kwetsbaar. Ze schrijft dat ze verkracht is geweest en dat het enige was dat de politie tegen haar zei: ‘Het is jouw woord tegen dat van hem’.
Ook vertelt ze over haar vader, die tijdens de Tweede Wereldoorlog een baan aannam in het leger om zich in te zetten tegen het fascisme. Zijn taak was informatie verdraaien en de vijand op het verkeerde been zetten. Maar in plaats van hier een goed gevoel aan over te houden, was dit het begin van de instorting van haar vader. Hij werd er suïcidaal door.
Nora Bateson stelt dat we vandaag de dag leven in een wereld die veel wegheeft van de taak van haar vader tijdens de Tweede Wereldoorlog. Er is veel verwarring, omdat we niet weten wat we moeten geloven. Veel informatie is uit de context gehaald mede doordat relationele informatie ontbreekt.
Tautologie
Nora Bateson stelt dat de aanpak van de globale crisis een tautologie is: wanneer mensen stellen dat dingen onveranderbaar zijn omdat veranderen niet mogelijk is, is er sprake van een tautologie. Nieuwe informatie die niet past bij de huidige regeringen of financiële instituten wordt eenvoudigweg weggelaten. Zo ontstaat er een gesloten systeem.
Om hier uit te komen moeten we zowel relaties aangaan alsook een ander standpunt kunnen innemen. Metaforen kunnen daarbij helpen, omdat die juist geen gesloten circuits zijn.
Ook heeft de auteur een boodschap met betrekking tot de digitalisering. Ze zegt daarover dat we als mens ook analoge tijd nodig hebben: analoog contact. Als mens zouden we moeten schreeuwen: wees menselijk tegen mij! En zo zijn we beland in het thema ‘grensoverschrijdend gedrag’. Haar medicijn hiervoor zal niet verbazen: de komende tijd moeten we niet meer spullen maken, maar tijd besteden aan de zorg voor elkaar en de omgeving.
Combining is een diepgaand boek (voorzien van de nodige kunst: tekeningen en gedichten) met de nodige concepten die de auteur zelf ook weer relativeert door op te merken dat theorieën nuttig zijn maar nooit tot ander gedrag leiden. Wie wil nadenken hoe communicatie in zijn of haar omgeving een rol van betekenis kan spelen, kan dit boek ter hand nemen.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
