Stephan Ummelen signaleert in het eerste deel van Betekenis & Bullshit veel hypocrisie met betrekking tot de kernwaarden en purpose-statements van organisaties. Wanneer die weinig meer zijn dan een oppervlakkig sausje, komt dat vroeger of later toch aan het licht.
Purpose washing
Je zou dat ‘purpose washing’ kunnen noemen; Ummelen heeft daar weinig mee op en wijst op het belang van emotionele aantrekkingskracht, wat door grote merken als Nike, Apple en Coca-Cola prima is onderkend. Daar steken bedrijven als Volkswagen (inzet van sjoemelsoftware, ondanks de kernwaarden verantwoordelijkheid en eerlijkheid) en Wells Fargo (‘Going for gr-eight’, volharden in onhaalbare verkoopdoelen, minimaal acht producten per klant) nogal pover bij af. En wat schiet je ermee op als de van bovenaf geproclameerde kernwaarden op de werkvloer niet herkend worden? Dat bevordert het vertrouwen niet en zorgt ervoor dat werknemers hun betrokkenheid verliezen.
Positieve spiegel
Het tweede deel ‘Betekenis’ vormt de positieve spiegel van deze medaille en gaat in op hoe organisaties als ‘betekenismakers’ kunnen fungeren. Dat draait om betekenisvol werk en human relations (geen resources!). Betekenis maak je samen. Dat vraagt om een nieuw verhaal, om sensemaking – ik moet dan ook gelijk aan Ben Kuiken denken - mét ethisch besef; we zien de opkomst van holistische, waardengedreven organisaties en van wat Ummelen ‘meta-modernisme’ noemt, wat weer iets heel anders is dan het bekendere postmodernisme. Verhalen (die je waarden inhoud en context geven), symbolen (inclusief visuele branding) en rituelen geven hier invulling aan.
Dominicanen
Verrassend genoeg noemt Ummelen naast een aantal bekendere merken ook de Rooms-Katholieke Kerk en de orde van de Dominicanen als goede voorbeelden. Maar hij is ook actief in maatschappelijke herbestemming van leegkomende kerkgebouwen, dus hij is in die wereld goed thuis. Ook memoreert hij de bekende ‘reis van de held’- metafoor. Het nieuwe geloof gaat samen met aanhoudende twijfel, die ervoor zorgt dat we kritisch blijven op wat ons verkocht wordt. En naast goed leiderschap verdient ook goed volgerschap aandacht.
Doorleefde purpose
Bij dit alles staat het belang van relaties dus voorop: zo ervaren we verbondenheid en creëren samen betekenis. Ummelen vertaalt die in een aantal uitgangspunten voor organisaties in de betekeniseconomie, waarmee hij zijn boek afsluit. En hij noemt het Poppodium Doornroosje in Nijmegen als meest authentieke organisatie van Nederland, dat al meerdere keren prijzen won als beste poppodium. Gevraagd naar het geheim van de organisatie vallen termen als dienend leiderschap, vertrouwen en respect, maar Ummelen besluit: ‘Je kunt er veel woorden aan vuil maken, maar uiteindelijk komt het neer op eenvoud. Doornroosje doet muziek (‘We Do Music’, is de slogan, RvdW) en dat doen ze samen. Ze zouden het zelf niet snel zo noemen, maar deze organisatie doorleeft een purpose van jewelste.’
Praktische tools en inzichten
Het laatste hoofdstuk van Betekenis & Bullshit bevat nog een aantal praktische tools en inzichten waarmee je in jouw eigen organisatie aan de slag kunt met betekenis. Voorin wordt het boek pakkend samengevat in drie kernzinnen: samenwerken gaat over relaties, relaties gaan over vertrouwen en vertrouwen gaat over het delen van waarden. En het werken daaraan is nooit af! Op de achterzijde enkele aanbevelingen van de voormalige Denker des Vaderlands Paul van Tongeren en van de onvermoeibare aanjager van de betekeniseconomie Kees Klomp.
Over Rogier van der Wal
Rogier van der Wal is classicus, filosoof en bestuurskundige. Sinds 1 september 2022 is hij lector Ethisch werken bij Fontys Hogeschool in Eindhoven. Hij is daarnaast fellow bij de Thorbeckeleerstoel aan de Universiteit Leiden.
