Online wordt Naomi Klein voortdurend verwisseld met Naomi Wolf. Beide zijn schrijver, feminist en activist, maar met duidelijk een eigen signatuur. Klein, als linkse criticaster van het zichzelf verrijkend kapitalisme. Wolf, begonnen als feminist, maar geradicaliseerd als rechtse complotdenker en favoriete showgast van Steve Bannon.
Tijdens de coronapandemie werd de wereld van complotdenkers letterlijk opgedrongen aan Naomi Klein. Haar naam kwam ter sprake als mensen het over de online alom aanwezige Naomi Wolf hadden. Op Twitter, in YouTube shows en podcasts sprak Wolf voortdurend in superlatieven. In haar onbezonnen postgedrag noemde ze covid een verzinsel en zag ze vaccinatie als genocide. Klein daarentegen is een vakbekwame onderzoeker die uitgebreid bronnenonderzoek doet en haar analyses puntsgewijs van onderbouwing voorziet. Misschien was het wel het contrast, maar Klein raakt gebiologeerd door Wolf en laat andere klussen uit haar handen vallen om het fenomeen dubbelganger beter te begrijpen. Gaandeweg ook om meer grip te krijgen op de werking van de spiegelwereld van complotdenkers.
Self-branding als vorm van verdubbeling
Door de verwarring met Wolf raakt Klein geleidelijk aan haar eigen online branding kwijt. Haar uitgever en anderen zeggen dat ze meer werk moet maken van haar branding, maar als schrijver van No Logo voelt ze een flinke afkeer van self-branding. Door jezelf als brand neer te zetten vergroot je bepaalde kenmerken uit en andere maak je minder zichtbaar. Eigenlijk creëer je een dubbelganger van jezelf. Uit de vele dubbelgangerboeken die ze inmiddels gretig heeft gelezen haalt ze een wijze les: wordt niet verliefd op jezelf. En dus ook niet op de self-branding die je hebt neergezet. Ons eigen zelf is meervoudig en in beweging. Merken zijn niet geschikt om onze veelheid te omvatten.
Steve Bannon watcher
Klein is een ware Steve Bannon watcher geworden. Ze kijkt alle afleveringen van zijn show War Room en laat haar onderzoeksassistenten de gesprekken woord voor woord uitschrijven. Ze heeft bewondering voor Bannon als strateeg. De meeste mainstream media en politiek negeren hem, maar Bannon houdt alles en iedereen in de gaten. Als hij een verwaarloosd thema met partij-overschrijdende aantrekkingskracht tegenkomt, dan slaat hij zijn slag. Denk aan onderwerpen zoals privacy en surveillance, maar ook transhumanisme en genetische of technische mensverbetering. Andere Naomi, zoals Klein Wolf noemt, nodigde hij uit bij zijn show om ontvlambare onderwerpen kracht bij te zetten. Belangrijke onderwerpen voor links worden zo op een clowneske manier neergezet. Krachtige concepten worden tot een voorwerp van spot gemaakt. Dat is ondermijnend voor pogingen om echte crisissen aan te pakken.
onverwachte politieke verbonden
Intussen gaf de onvrede tijdens de coronatijd voedingsbodem aan woede bij verschillende groepen, waardoor onverwachte politieke verbonden konden ontstaan. Wellness-rechts bestaande uit yogamoeders, new age-gezondheidswerkers en andere spiritualisten vonden weerklank bij traditionele extreemrechtse denkers. Beide geloven in hyperindividualisme als antwoord op een samenleving die gevaar loopt. Door controle te houden over je eigen gezondheid of door noodvoorraden aan te leggen kun je jezelf voorbereiden. Het fanatieke optimaliseren van je gezondheid en dat tegen anderen gebruiken vindt Klein fascistoïde overkomen. Daar laat ze het niet bij. Ze heeft het over de kwalijke gedachtegang van mensen die geen coronamaatregelen wilde nemen om kwetsbare mensen te beschermen, omdat die immers toch eerder zouden sterven. Dit vindt ze een genocidale gedachtegang. Ze vergelijkt het met kolonisten die de inheemse bevolking zagen sterven aan Europese virussen en zeiden dat deze eigenlijk hun tijd hadden gehad.
“Het komt door de vaccinatie”
De zoon van Klein zit op het spectrum van autisme. Ze houdt hem doorgaans buiten haar verhalen, maar in haar onderzoek van de spiegelwereld is autisme wel een belangrijk thema. Volgens velen in de spiegelwereld zou dat namelijk door het vaccin komen, en niet door genetisch toeval of de leeftijd van de ouders. Ouders die deze weg zijn ingeslagen praten alsof ze zijn misleid of dat hun onrecht is aangedaan. Hun perfecte kind is van ze afgenomen. Het doet Klein denken aan oude Ierse sprookjes over wisselkinderen, waarin kinderen door feeën zouden zijn verwisseld. In onze cultuur is nog steeds veel schaamte over kinderen die anders zijn. Veel therapieën zijn gericht op gedragsverandering zodat je niet merkt dat het kind autistisch is. De focus op wellness en gezondheid maakt dat er veel is wat we niet willen zien. Iedereen die anders is - in termen van gender, overgewicht of seksuele geaardheid - veel mensen willen er niet mee geconfronteerd worden. Klein ziet spiegelingen en verdubbelingen als gevolg van wie we niet willen zijn.
Stootkussen voor de zittende macht
Uiteindelijk ontkomt Klein er niet aan om haar Joodse identiteit te onderzoeken en daarmee ook de dubbelgangerspellen die de Joodse geschiedenis hebben vormgegeven. Zowel Klein als Wolf zijn Joodse vrouwen en wellicht heeft de verwarring in het publieke debat daarmee te maken. Ze analyseert de anti-Joodse complottheorieën als een stootkussen voor de zittende macht. Zolang mensen de schuld voor hun geldproblemen geven aan de Joden, dan wijzen ze niet naar de heersers om de echte ongelijkheid aan te kaarten. Een beproefde populistische strategie is om enkele economische zoethoudertjes te beloven (zoals gratis tandartsbezoek en het eigen risico naar nul) en tegelijkertijd op ras en gender gebaseerde haatgevoelens te ontketenen.
De Holocaust
Klein plaatst de Holocaust in een nieuw historisch perspectief. Niet als een op zichzelf staande uitwas van gruwelijkheid, maar als de afgrijselijke perfectionering van historische praktijken. Die is begonnen bij de inquisitie. Hun jacht op ketterij leidde tot de verbranding, marteling en verdrijving van Moslims en Joden. Ze noemt de gewelddadige verovering van de Amerika’s en de plundering en roof van hulpbronnen en arbeidskrachten van Afrika om de koloniën te voeden. Hitler perfectioneerde al deze methoden die machthebbers voor hem hadden uitgewerkt. Wetenschappelijk racisme, concentratiekampen en genocide bij de verovering van land. De volgende fase in deze geschiedenis is dat het Joodse probleem samen met de collectieve schuld en schaamte over de Holocaust op het bordje van de Arabische wereld is gedumpt.
Nieuwe Joden als kolonisten
Ze denkt terug aan wat ze op school heeft geleerd over de Holocaust. Die verhalen gaven ruim baan aan oppervlakkige emoties, zoals afschuw over gruweldaden, woede op nazi’s en een zucht naar wraak. Voor de meer complexe en verstorende emoties van schuld en schaamte was geen ruimte. Reflectie op de plicht van de overlevenden ten aanzien van genocidale logica al helemaal niet. Het leidt tot het ‘Fenix verrijst uit de as-verhaal’ van het Zionisme. Overlevenden van de Holocaust, wanhopige vluchtelingen, stichtten de staat Israël. Een land van gespierde Joden met moderne wapens en technologie. Voor het Westen, een outpost in de Arabische wereld. Tegelijkertijd veranderden de Nieuwe Joden in kolonialisten. Vanuit een Europees, wit superioriteitsdenken waren Palestijnen de eeuwige ander. Ontmenselijkt als degene die je niet wil zien.
Persoonlijk verhaal
Zo is Klein vanuit haar oorspronkelijke dubbelgangerverhaal uitgewaaierd naar onderwerpen die dicht bij haar liggen. De afgelopen decennia heeft ze vooral geschreven over klimaatactivisme. Maar naar mate de jaren vorderde had ze meer moeite om optimistisch te blijven. Ze had zich ingezet voor Bernie Sanders die door het Clinton-kamp opzij werd gezet. Het geloof van zijn aanhangers in een betere en socialere toekomst verdampte volledig met de verkiezing van Trump. Nog voor de lockdowns was dit een grote aanleiding voor Klein om zich in de spiegelwereld vast te bijten. Ze erkent enige mate van verslaving. Klein is zich ervan bewust dat aandacht voor dubbelgangers veel over onszelf zegt. Ze pleit ervoor om de grenzen van ons ik minder streng te bewaken en meer in verbinding te komen. Ze wijst op de positieve veranderingen die we samen tot stand kunnen brengen.
Het boek Dubbelganger is intrigerend. Met haar dubbelgangerverhaal had Klein mij ook te pakken. Ook de latere hoofdstukken zijn interessant, maar haar manier van vertellen is wel erg uitvoerig. In de vertaling zijn soms omslachtige woorden gebruikt, en het is altijd jammer om grammaticafouten tegen te komen. Met Dubbelganger heeft Klein een persoonlijk verhaal geschreven en een vlijmscherpe duiding gegeven van de hedendaagse complotdenkerscultuur.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
