Van spanning tot innovatie

Organisatieprofessionals, schrijven Jaap van Muijen en zijn collega-redacteuren in hun voorwoord van Spanning in en rond organisaties, zien zich in hun omgeving geconfronteerd met belangen die vaak haaks op elkaar staan. ‘Die tegenstellingen lijken alleen maar toe te nemen. Het is de verantwoordelijkheid van die professionals om effectief te reageren op deze (ogenschijnlijke) tegenstellingen.’

De organisatoren van het congres zien spanning niet in de eerste plaats als een bron van conflicten en dus een bedreiging van de organisatie. Eerder zijn het signalen van verschillen in benaderingen en in belangen. En daarin zien zij een uitnodiging om op zoek te gaan naar de bronnen van die spanning, om waar mogelijk tegenstellingen te overstijgen en ze productief te maken. Mits verstandig gehanteerd, kan spanning leiden tot innovaties. Dan is het geen bedreiging meer, maar de motor van de verandering.

Het boek is opgebouwd rond vier thema’s: inter-organisationele spanning, organisatieverandering en weerstand, teams en diversiteit en interpersoonlijke spanningen. Niet alle hoofdstukken hebben dezelfde diepgang en dezelfde kwaliteit, maar in elk deel zit wel een pareltje. Toevallig of niet zijn dat vaak de bijdragen waarin wat minder optimistisch tegen spanningen wordt aangekeken en waarin de montere toon van het voorwoord moet wijken voor een realistischer kijk op de wereld.

Een goed voorbeeld daarvan is de analyse die Theo Dusseldorp, Peter van der Put en Joyce Rupert maakten van de spanningen rond grote infrastructurele projecten als de aanleg van de RijnGouwelijn. Zij laten zien hoe onder druk van Europese wetgeving en maatschappelijke ontwikkelingen de projectketen steeds meer versnipperd raakt en hoe tussen de betrokken partijen wantrouwen de plaats inneemt van de goede voornemens waarmee hun samenwerking was begonnen.

Andere bijdragen die er uitspringen, zijn die van Jaap de Heer over strategievorming als interventieproces in organisaties onder druk, van Maurits Jan Vink over spanningen en irritaties bij organisatieverandering en van de gebroeders Ten Have. De laatste niet over een teveel aan spanning maar juist over een gebrek aan spanning dat tot disfunctioneel leiderschap bij veranderingsprocessen kan leiden.

Zoals dat vaak gaat bij een congresboek, zijn de verschillende bijdragen aan Spanning in en rond organisaties wel een beetje gefatsoeneerd, maar niet echt op elkaar afgestemd. De analyse en de interpretatie worden aan de lezer overgelaten. Wat dat betreft waren de deelnemers aan het congres in het voordeel boven de kopers van het boek. Zij werden aan het eind van de dag nog vergast op een interessante slotbeschouwing van de filosoof Harry Kunneman. Die heeft het boek– waarschijnlijk om logistieke redenen – niet gehaald.

Kunneman stelt voor om in de benadering van spanningen in en rond organisaties het zwaartepunt te verschuiven. Waar nu in onderzoek en advies het cognitieve leerproces van de betrokkenen centraal staat, zou er in de toekomst veel meer aandacht moeten zijn voor de ethische en morele kanten van de zaak. Ook op dat vlak is er een leerproces door te maken, stelt hij. Een proces waarin niet alleen zorg, steun en aandacht van de ene partij voor de andere wordt gestimuleerd maar waarin het op een hoger niveau gaat om zaken als zingeving, verbinding en fatsoen.

Van dat even doorwrochte als behartigenswaardige betoog hebben de abonnees van M&O inmiddels alsnog kennis kunnen nemen. Het tijdschrift wordt net als het congresboek op de markt gebracht door Kluwer. De uitgever zou een mooi gebaar kunnen maken naar de kopers van Spanning in en rond organisaties door de tekst van Kunneman nog even op internet te zetten.