Quantum-leiderschap - Een blauwdruk voor organisaties van de 21ste eeuw

Vanuit een diep doorvoelde noodzaak om echt te veranderen – de kapitalistische cultuur heeft volgens Zohar een onhoudbaar systeem voortgebracht dat in elk opzicht op z’n grenzen stuit – gaat ze na hoe leiders en organisaties bij kunnen dragen aan een fundamentele transformatie door toegang te zoeken tot hun spirituele kern. Dat is waar zij betekenis aan kunnen ontlenen, waar zij waarde aan kunnen toevoegen en waarover zij kunnen reflecteren.

Danah Zohar, natuurkundige, filosoof en psycholoog en één van de meest vooraanstaande denkers over management heeft een zeer bijzonder èn lijvig boek geschreven over fundamenteel veranderen. Dat doet zij door te beschrijven hoe het denken binnen de natuurwetenschap en de psychologie doorwerken in ons wereldbeeld en in de wijze waarop wij tegen organisatie- en leiderschapsontwikkeling aankijken. Zo laat ze bijvoorbeeld zien hoe Newtons mechanische, lineaire en reductionistische groeidenken overstegen wordt door de - overigens nog niet uitontwikkelde - Quantumfysica. Deze kenmerkt zich onder meer door onderling communicerende elkaar overlappende patronen van dynamische energie, schijnbare toevalligheid, hoge mate van complexiteit, onzekerheid en onvoorspelbaarheid. Verder laat ze zien dat het menselijke brein op drie manieren kan denken. Allereerst serieel deeltjesachtig, rationeel-logisch en regel-geleid en daarmee overeenkomend met het Newtoniaanse denken. Daarnaast parallel, golfachtig, associatief-emotioneel en gewoonte-geleid. Tot slot, ons zogenaamde creatieve, reflectieve Quantumdenken. In dit denken worden al onze aannamen, waarden en mentale modellen ter discussie gesteld. Dit denken bedraadt, zoals Zohar het uitdrukt, de hersenen opnieuw om nieuwe categorieën te bedenken en wordt gemotiveerd door een diepgaand gevoel van betekenis en waarde. Het Quantumdenken speelt een onbegrensd spel, is holistisch en zou fysiek voorgesteld kunnen worden als een ‘oscillatieveld van 40 Hz (40 cycli per seconde) dat van voren naar achteren door het brein veegt en actief de neurale activiteit uit alle dele van de hersenen synchroniseert’. Daardoor kan iets als een geheel gezien worden. In momenten van reflectie en meditatie kan dat worden herkend.

Dit Quantumdenken kan het denken achter de twee andere vormen van denken blootleggen en ons in staat stellen daar voorbij te groeien. En dit is nu net de bedoeling van de auteur: leiders leren op het snijpunt van alle modellen te leven, waardoor zij altijd een nieuw perspectief hebben om hun strategieën en besluiten aan te passen aan de veranderende omstandigheden. Door op de rand van stabiliteit en instabiliteit te balanceren, zijn zij in staat om als de situatie daarom vraagt ons in de richting te bewegen die nodig is. Zohar noemt acht principes van quantumdenken dat nieuw leiderschap typeert. Die principes zijn: samenhang zien en in context plaatsen, ambiguïteit erkennen en onbepaaldheid accepteren, emergentie en potentialiteit zien en zelforganisatie toelaten, opties insluiten in plaats van uitsluiten, omgaan met onzekerheid, durven laten ontstaan, geleid worden door waarden en die actualiseren.

In het verlengde van het denken over quantum leiderschap staat Zohar uitgebreid stil bij quantum organiseren, waarin zowel het westerse als het oosterse ideaal van stabiliteit, door regels respectievelijk gewoonten, wordt overstegen, omdat in deze tijd nu juist de onverwachte verandering centraal zou moeten staan. Dit betekent onder meer een permanente vraaggerichtheid vanuit het perspectief dat alles onzeker is, het inzicht dat wat waardevol is in potentie aanwezig is, maar nog niet gerealiseerd en dat de waarnemer onderdeel is van de waargenomen realiteit.

Tot zover lag de nadruk in het boek vooral op de samenhang tussen leiderschap en organisatieontwikkeling, vanuit de kennis die we hebben over wetenschap en samenleving. Uiterst interessant, maar ook complex en vooral bedoeld voor mensen met een behoefte aan contextinformatie. In het laatste deel van het boek wordt ook een andere groep lezers bediend, namelijk zij die meer praktisch aan de gang willen met transformatieprocessen binnen organisaties. Met de ontworpen motivatieschalen, waarin plaats is ingeruimd voor hogere bewustzijnsbehoeften, het werken met dialooggroepen, het toepassen van meditatie en reflectie geeft Zohar handvatten voor transformatie van de organisatieculturen en voor bewustzijnsverruiming in spirituele, dat wil zeggen betekenisgevende zin.

Quantum-leiderschap past in het nieuwe denken over transities vanuit een overstijgend perspectief en is daarmee zeer relevant voor organisaties die op een andere manier tegen de (dagelijkse) werkelijkheid aan durven kijken.