Socratisch gesprek voor beginners is een zeer praktisch boek dat alle kenmerken van het gesprek nog eens helder toelicht en ondersteunt met werkbladen waardoor de vragenstellers zich nog beter gaan verplaatsen in de situatie van de casusinbrenger.
Een Socratisch gesprek is een zelfonderzoek. Aan de hand van een scherp geformuleerde vraag en een concreet voorbeeld wordt onderzocht welke overtuigingen aan de orde waren. Een Socratisch gesprek verheldert maar lost het probleem niet op. Het vereist van de deelnemers vertrouwen in elkaar, vertrouwen dat de ander ook wijs is.
Een van de spelregels in het Socratisch gesprek is dat niemand het weet. Alleen zij die weten dat ze niets weten, zijn volgens Socrates wijs. De kunst in dit gesprek is om je oordeel en je mening uit te stellen. We hebben moed nodig om onze eigen mening juist ter discussie te kunnen stellen. Paridon legt het Socratische gesprek uit aan de hand van vijf stappen. Zij combineert die met voorbeelden waardoor theorie en praktijk met elkaar verbonden worden en het geheel gemakkelijk leest en ook beter beklijft.
Een belangrijk moment in het Socratisch gesprek is het zogenaamde ‘hittepunt’, een cruciaal moment in het gesprek waar de kans groot is het antwoord te vinden op de uitgangsvraag.
De rol van de gespreksleider is het proces te bewaken en zich niet te bemoeien met de inhoud. Paridon laat aan de hand van praktijkvoorbeelden zien hoe de gespreksleider kan interveniëren. Vaak is dat wanneer de vragensteller te algemeen wordt en zijn vraag niet meer richt op de casus. De interventie luidt dan: ‘Kun je die vraag zo stellen dat die betrekking heeft op het voorbeeld?’
Een van de moeilijkste onderdelen van het Socratisch gesprek - maar tevens ook zeer uitdagend - is ‘de regressieve abstractie’, waarmee bedoeld wordt het terugdenken naar de eigen overtuigingen die onder de eerdere gedane uitspraken liggen. In het boek wordt ook een hoofdstuk gewijd aan het Socratische gesprek als levenshouding. En dat lijkt me een goede keuze van de auteur. Wie eenmaal met het Socratische virus is besmet, zal dit niet alleen toepassen op zijn werk maar ook op het terrein van de privésfeer inbrengen. Kenmerkend voor de Socratische houding is dat je dingen bevraagt maar vooral dat je helder wil krijgen wat eigenlijk de vraag is die onderzocht moet worden. In de wereld van ‘druk, druk, druk’ biedt het Socratisch gesprek juist rust om stil te staan in de ratrace die dagelijks wordt opgevoerd in organisaties.
De werkbladen vind ik een zeer goed gekozen aspect van dit boek. Het zorgt ervoor dat de vragenstellers een nog actievere rol krijgen doordat ze over elke stap moeten nadenken en die vervolgens op papier zetten. Sterk daarbij is het werkblad waarop de deelnemers leren te reflecteren op de vier kardinale deugden (matigheid, moed, wijsheid en rechtvaardigheid), waardoor het abstracte begrip ‘deugd’ veel dichter bij de praktijk gebracht wordt.
Mijn enige kritiekpunt op dit boek is positief bedoeld: van mij had het boekje wel wat dikker gemogen! Alles wat erin staat, is zeer goed beschreven en steeds vanuit een didactisch perspectief goed verantwoord. Desondanks was er nog wel wat ruimte om meer aandacht te besteden aan de kunst en kunde van het vragenstellen. Veel vragenstellers blijven vaak te lang hangen op het niveau van het stellen van feitenvragen. Het is mijn ervaring als gespreksleider dat op dit terrein dieper inzicht geboden kan worden. Hoe de overgang te maken naar de zogenaamde ‘tweede-orde vragen’?
In de bijlagen wordt de lezer getrakteerd op vijf gesprekken die de auteur heeft uitgeschreven en lees je niet alleen hoe een Socratisch gesprek kan verlopen, je leest ook waar de belangrijke momenten zitten voor de gespreksleider om te interveniëren. Al met al een zeer overzichtelijk en praktisch boekje dat helpt om het Socratisch gesprek in te voeren in de dagelijkse praktijk.
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat. Hij is auteur van de boeken Meegaan of dwarsliggen, Werkvormen voor managers en Leidinggeven kun je zelf. Samen met meerdere auteurs schreef hij onder red. van Rob van Es het boek Praktijkboek Veranderdiagnose en samen met Peter van den Boom schreef hij Theatervoorstellingen in organisaties. Naast zijn schrijfactiviteiten is hij spreker en organiseert hij trainingen en seminars over actuele managementthema's.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
