Daarom mijden we het concept van complexiteit liever en grijpen we terug op vertrouwde concepten als regelgeving en verantwoording. Als die overheersen, verandert de beroepseer van professionals echter in beroepszeer. Hoog tijd dus voor een andere manier van kijken naar de wereld. Het boek De Zinmakers nodigt daartoe uit.
Ben Kuiken is een fervent pleitbezorger van nieuwe manieren van organiseren. Om het onderzoek voor zijn boek mogelijk te maken, maakte hij daarom succesvol gebruik van crowdfunding. Hij constateert dat we zo langzamerhand wel weten dat de meeste vraagstukken complex zijn, maar dat we ze nog steeds behandelen op een analytische, rationele en lineaire manier, alsof ze gecompliceerd zijn. We knippen het probleem op in stukjes en bedenken afzonderlijke oplossingen. Daarna plakken we de stukken weer aan elkaar en hopen dan dat het probleem is opgelost. Typisch een recept voor een monster van Frankenstein. Complexe vraagstukken zijn ingewikkeld en sociaal van aard, en alles hangt met alles samen. We kunnen complexiteit niet oplossen, hooguit reduceren. Het is onmogelijk voor welk individu dan ook om complexiteit volledig te (be)grijpen. Willen we complexiteit proberen te doorgronden, dan moeten we de wereld door een andere bril leren zien en met veel andere mensen in gesprek gaan. Als we dat goed doen, opent zich een wereld vol mogelijkheden.
Professionals lopen vast in de bureaucratie van de systemen waarin ze werken. Ze zien vanwege de veelheid aan regels en procedures door de bomen het bos niet meer. Ze verliezen de zin in hun werk. Regels zijn eigenlijk om alleen gebruikt te worden als dat noodzakelijk is. Een professional verstaat als geen ander de kunst om de regel zo toe te passen dat hij past in elke situatie. In de huidige bureaucratische systemen is daar echter steeds minder ruimte voor. Alles wordt dichtgeregeld en vastgezet en de professional kan zijn expertise niet meer inzetten. Controlezucht en de nadruk op het voorkomen van fouten zijn uitingen van het sterke geloof in maakbaarheid dat resulteert in angst, wantrouwen en onveiligheid. De samenleving is verslaafd aan maakbaarheid en gelooft dat er voor elk probleem een oplossing bestaat. We zijn gewend geraakt om onafhankelijk en autonoom op te treden en lijken daarbij vergeten te zijn dat we eigenlijk door en door sociale wezens zijn, volledig afhankelijk van anderen. Smartphones en ict technologie maken het grootschalig mogelijk voor mensen om zich met elkaar te verbinden. Het aantal interacties groeit daardoor exponentieel en dat zorgt voor sterk uitdijende afhankelijkheden en dito toenemende complexiteit.
De zinmakers is een toegankelijke inleiding op het fenomeen complexiteit en hoe we daar invloed op kunnen uitoefenen. Het is geschreven voor een breed publiek en kan helpen om dit onderwerp eindelijk hoger op de publieke agenda te krijgen.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
