St. Louis was in de 19de eeuw de belangrijkste springplank naar het Westen. De grote rivieren de Mississippi en de Missouri komen er samen. Het trok honderdduizenden avonturiers en mensen met nieuwe hoop. Het was de start van de legendarisch riviertocht in 1804 van Lewis en Clark naar het Westen. Ze zouden de kust niet bereiken. Wel de Grand Canyon ontdekken.
Van Veelen zou in St. Louis aan zijn roman werken, maar dat kwam er eigenlijk niet van. (Inmiddels is Aantekeningen over het verplaatsen van obelisken in 2017 verschenen.) Opeens zat hij als journalist in het brandpunt van nieuws: de rellen in Ferguson (voorstad van St. Louis) na de gewelddadige dood van de achttienjarige Michael Brown door een schot van een politieagent. En werd de roman een reeks artikelen over het hart van dit pre-Trumpiaanse land. Amerikanen lopen niet is nu verschenen bij De Correspondent. Want Trump komt pas aan het einde langs, als de voorverkiezingen begonnen zijn. De basis van zijn succes ziet Van Veelen om zich heen. St.Louis is gesegregeerd, wit en zwart wonen gescheiden. Er is flinke armoede. En weinig hoop. In de wijde omgeving is het bezaaid met leeggelopen stadjes. Jonge mensen en zwarten trekken weg naar het noorden, Chicago en het gebied van de Grote Meren.
Deze trek van en naar het midden is zo oud als Amerika zelf. De economie wordt bepaald door een paar grote multinationals, onder andere Monsanto, Budweiser en Tyson Foods. Ze trekken een nieuw soort economische vluchteling aan. Het verhaal over Noel, Missouri, The Christmas City in the Ozark Vacation Land is typisch. Het is ook het verhaal van de stad waar de ‘sharia’ weer is ingevoerd. Er wonen blanken, negers, moslims, Mexicanen enzovoort. Ze zijn afgekomen op het werk dat de kipindustrie daar ontwikkeld heeft. Lage lonen werk, dat wel. Noel is een economisch dode stad. Tyson Foods en hun concurrenten betalen namelijk nauwelijks belasting, en salaris. Maar de werknemers zijn kansloos in hun strijd voor iets betere arbeidsomstandigheden.
‘Ik houd niet zo van het woord “neoliberalisme”: het is zo’n abstracte en ongrijpbare term, een vage aanklacht. Maar in en rond Noel leerde ik een heel concrete definitie: neoliberalism. Dat is een kippenfabriek in een natuurgebied waar vluchtelingen als moderne slaven werken, zodat de bezitters steenrijk worden, terwijl het platteland intussen kapotgaat, etnische spanningen groeien, tradities onder druk staan en mensen zoals ik al die tijd worden afgeleid met goedkope kip nuggets en prachtige moderne kunst.’
Amerikanen lopen niet is een mooi geschreven, confronterend verhaal van een land dat zich trots het beste en democratische land ter wereld noemt. Maar diep van binnen is het lang een derdewereldland. Rassenscheiding, armoede, wegtrekkende jongeren en talent op zoek naar kansen en werk aan de randen van het land.
Over Bertrand Weegenaar
Bertrand Weegenaar is als hogeschooldocent HBO-ICT werkzaam op Windesheim. Zijn voorliefde ligt bij de onderwerpen strategie, marketing, geschiedenis; biografieën en internet; e-business.
