Hij is weliswaar historicus maar betreedt met het grootste gemak andere vakdisciplines en weet met zijn enorme kennis en adembenemend betoog te houden waar voor- en tegenstanders het nog lang over zullen hebben. Grote thema’s als liberalisme, religie, nationalisme, immigratie en Artificial Intelligence (AI) worden met het grootste gemak met elkaar verbonden.
Je zou dit boek alleen al moeten aanschaffen voor de vele prachtige en originele quotes (‘Als soort prefereert de mens macht boven waarheid. We besteden veel meer tijd om de wereld te beheersen dan om die te doorgronden.’) die erin staan.
Harari stelt dat nationalisme, religie en cultuur de mensheid verdelen in kampen waardoor mensen vijandig tegenover elkaar komen te staan waardoor wereldwijde samenwerking heel moeilijk wordt. Na de val van het fascisme en het communisme, stelt hij, raakt nu het liberalisme in de knel. Mensen denken niet in cijfers maar in verhalen. Het liberale verhaal is een verheerlijking van de menselijke vrijheid. Maar na 2008 zijn steeds meer mensen teleurgesteld in het liberale verhaal. Volgens Harari is er geen alternatief voor het liberale verhaal. Zijn opvatting over de wereldpolitiek is interessant. Hij betoogt dat sprake is van globalisering maar dat elk land zelf weer groot en machtig wil zijn zoals de VS, de UK en Rusland. Het liberalisme heeft volgens de auteur geen antwoorden op de grote problemen zoals ontwrichting van het milieu en technologische ontwrichting. Harari vraagt zich af of het liberalisme zich opnieuw kan uitvinden.
Hij heeft het veel over religie. Als homo stoort het hem zichtbaar al die religieuze opvattingen over homo’s. Geloof vergelijkt hij met nepnieuws. Een gedurfde uitspraak die hij uitgebreid toelicht. De gelovigen zijn nog steeds in de meerderheid. Maar hoe relevant zijn religies? Dat lijkt een retorische vraag gelet op de volgende uitspraak: ‘De overwinning van de wetenschap is zo groot dat ons hele idee van religie erdoor is veranderd. Wetenschappers worden steeds beter, maar dat geldt niet voor priesters’.
Hij censureert zichzelf dus niet en geeft openlijk zijn mening. Bijvoorbeeld over het Jodendom. Dat doet hij in combinatie met het onderwerp ‘nationalisme’. Met nationalisme is niets mis, zo stelt hij. Het gaat pas mis als bepaalde landen zich superieur achten boven andere landen. Het probleem begint als vaderlandsliefde omslaat in chauvinistisch ultranationalisme. Harari verwerpt het nationalisme van de Britten. Ze vergeten bij de Brexit dat er ook iets is als ‘veiligheid’ (ipv iets als immigratie). Volken denken vaak dat ze het belangrijkste land ter wereld zijn en daar komt de link met het Jodendom. Ook de Joden denken dat ze het belangrijkste volk ter wereld zijn. Harari helpt ze uit de droom. Ja, het is waar dat zonder het Jodendom het Christendom er niet zou zijn geweest, maar zo stelt hij retorisch: Is daarom Freud’s moeder ook van belang?
De auteur is onder de indruk van de ontwikkelingen in de schaakwereld en noemt die wereld als een voorbeeld waar we naar zouden kunnen kijken als optie voor de lange termijn. Hij bespreekt de schaakcomputer Alpha Zero die niets van mensen heeft geleerd maar toch tot zeer goede schaakprestaties kwam. Onwetendheid werd omgezet in creatief meesterschap in vier uur. Dit programma van Google kwam met nieuwe algoritmen waar de menselijke invloed zeer beperkt was.
We luisterden aanvankelijk naar God, daarna naar onszelf en in de toekomst misschien naar algoritmen. Hetgeen op gespannen voet staat met individuele vrijheid. Wat voor leven is dat als algoritmen ons leven bepalen? Wie de data heeft, heeft de toekomst. Data zijn vandaag de dag belangrijker dan land in de 21e eeuw, aldus Harari. Mensen zijn veel op Facebook bezig met hun virtuele vrienden. Maar wat mensen misschien wel meer nodig hebben zijn de middelen om zich verbonden te voelen met hun eigen ervaringen. Een fraaie quote in dit verband: ‘Je kunt geen gelukkig leven leiden, als je het contact verliest met je eigen lichaam’.
Als een goede cabaretier weet hij een naadloze verbinding te maken tussen diverse grote onderwerpen. Wat heeft nationalisme te maken met het milieuvraagstuk?, zo stelt hij de lezer de vraag. Gelukkig krijgen we ook het antwoord: Er is geen nationalistisch antwoord op de mondiale opwarming van de aarde. We zullen dit vraagstuk over de landgrenzen heen moeten oplossen.
Ook op het gebied van ‘immigratie’ heeft de historicus het nodige te melden. Hij laat zien wat de vraagstukken zijn en welke discussies die kunnen oproepen. Aan de hand van een fraai gedachte experiment (Koudië en Warmland) illustreert hij de problemen en wordt het duidelijk dat de vraagstukken zeer complex zijn en niet vanuit één perspectief beantwoord kunnen worden. Als de immigratie in Europa mislukt heeft dat enorme consequenties voor de liberale waarden, zo concludeert Harari.
21 Lessen voor de 21e eeuw is een fraai boek dat veel discussie oproept.
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat. Hij is auteur van de boeken Meegaan of dwarsliggen, Werkvormen voor managers en Leidinggeven kun je zelf. Samen met meerdere auteurs schreef hij onder red. van Rob van Es het boek Praktijkboek Veranderdiagnose en samen met Peter van den Boomschreef hij Theatervoorstellingen in organisaties. Naast zijn schrijfactiviteiten is hij spreker en organiseert hij trainingen en seminars over actuele managementthema's.
Over Peter de Roode
Drs. Peter de Roode is zelfstandig adviseur en trainer. Hij ondersteunt organisaties bij het invoeren van grootschalige veranderingen waarbij gedragsverandering centraal staat.
