Moreel leiderschap - 'Actueel en relevant'

Het gaat Brenninkmeijer er niet om dat u een moreel leider wordt, maar om te helpen Moreel leiderschap te ontwikkelen. En dat kan iedereen. De opbouw van het boek lijkt willekeurig en doorlezen kost hier en daar moeite. Niettemin is dat de moeite waard omdat moreel leiderschap relevant is en Brenninkmeijers lessen tot de laatste bladzijde blijven boeien. Zo gaat hij uitgebreid in op de staat van de Nederlandse democratie en de trias politica.

Brenninkmeijer ziet moreel leiderschap als een combinatie van gezag, optimisme en vertrouwen. Hij zet moreel leiderschap tegenover macht, die zoals het spreekwoord zegt, corrumpeert.

In het eerste deel van het boek legt hij vanuit verschillende invalshoeken uit wat moreel leiderschap vraagt en hoe je dit kunt ontwikkelen. Hulpmiddel daarbij is de driehoek logos, pathos en ethos. Deze aspecten spelen overal en staan voor respectievelijk: de ratio, het gevoel en de ethiek. Zonder moreel leiderschap worden het gevoel, de ratio en/of de ethiek niet afgewogen en worden suboptimale besluiten genomen. Brenninkmeijer geeft aan dat de ethiek – dat wil zeggen het waarom? of waartoe? – in deze driehoek altijd de basis moet zijn.

Belangrijk bij het vertonen van moreel leiderschap is het tonen van geduld. Er moet namelijk eerst geluisterd en goed nagedacht worden. Van deze aanpak geeft Brenninkmeijer een aantal interessante en herkenbare voorbeelden uit de praktijk van de nationale ombudsman. Hij legt hier ook een verband naar de maatschappij en de politiek waar het vaak om standpunten gaat en om debat; goed nadenken en luisteren naar anderen worden vaak vergeten. Nu moet gezegd dat deze aanpak niet eenvoudig is voor mensen die inhoudelijk betrokken zijn op thema’s, zoals bijvoorbeeld klimaatverandering, vooral als anderen (ook) hun standpunten al klaar hebben: hoe verbind je de verschillende doelen en belangen dan nog met elkaar? Brenninkmeijers’ rollen in het publieke leven zijn en waren meer gericht op de waarom-vraag, met name het beschermen van de democratie, dan op de doelen die politici willen bereiken. Hij ziet politici dan ook – terecht – als de bewoners van het huis van de democratie en roept ze op dat huis goed te onderhouden.

Nadat moreel leiderschap, met name in publieke functies, van vele kanten is toegelicht en ook behandeld wordt hoe dit te ontwikkelen, gaat Brenninkmeijer in op verschillende toepassingen. Daar geeft hij aan hoe maatschappelijke vraagstukken kunnen profiteren van moreel leiderschap. Allereerst geeft hij aan dat de politiek zou profiteren van moreel leiderschap omdat de scheiding tussen regeren en controleren beter gemaakt zou worden. Waar nu Tweede Kamerleden gebonden zijn aan een vergaand ingevuld regeerakkoord.

Ook de derde macht in de trias politica, de rechterlijke, staat onder druk. Bijvoorbeeld waar de uitvoerende macht het wegen van belangrijke thema’s in de maatschappij overlaat aan de rechter alvorens met wetten en regels te komen.

Als derde gaat hij in op goed bestuur dat ruimte moet laten voor de professionals in de praktijk en zou moeten sturen op te behalen doelen. In plaats van concrete maatregelen vast te leggen in wetgeving (bijvoorbeeld: meer blauw op straat). Afsluitend behandelt hij de media. Daar vraagt hij zich af of deze wel (voldoende) gericht is op het bewaken van democratische waarden en dus als ‘vierde macht’ gezien kan worden.

Brenninkmeijer benadert deze onderwerpen met zorg, geduld en optimisme

Samenvattend is Moreel leiderschap een verrassend actueel en relevant boek over een belangwekkend thema. Sterk punt is dat gesproken wordt vanuit eigen ervaringen en het gericht is op persoonlijke ontwikkeling. Dat de opbouw niet optimaal is en de lezer het idee krijgt ‘het zelf maar uit te moeten zoeken’ doet niets af aan de lezenswaardigheid. Lezen dus!

ir Paul Schollaardt RC is bestuurder in het speciaal onderwijs. Eerder was hij zelfstandig interim-manager en vervulde hij onder andere functies als productieleider en CFO.