Inclusie gaat over wie waaraan mag meedoen, waarover mag meepraten en over wat mag meebeslissen. Over dat mensen zichzelf kunnen zijn én tegelijkertijd goed met elkaar kunnen samenwerken. Dat ze samen een solide eenheid vormen maar ook openstaan voor verschillen binnen de groep en daarbuiten. We zijn ons hele leven bezig onszelf te zijn én ons aan te passen: de inclusieparadox. Jitske Kramer noemt dat ‘jammen' in haar nieuwste boek Jam Cultures: iedereen zoekt zijn eigen geluid, heeft het lef dit te laten horen, om met elkaar samen in continue afstemming te komen tot een beter geheel.
Belangentegenstellingen en concurrerende (sub)groepen zijn een gegeven waar we dagelijks allemaal mee te maken hebben. De hamvraag is hoe we het vertrouwen tussen de verschillende partijen kunnen vergroten, zodat verschillen in harmonie kunnen blijven bestaan. Een inclusieve organisatie heft verschillen niet op, maar weet er goed mee om te gaan. In de meeste organisaties zijn we vooral bezig met objectiveren, rationaliseren en simplificeren. Als we inclusie serieus nemen, laten we subjectiviteit, irrationaliteit en complexiteit toe. Dat is een emotionele zaak, omdat het spanning, stress, verdriet en boosheid oplevert wanneer dat wat voor mensen belangrijk is, van anderen niet zichtbaar mag zijn. Die emoties worden aangewakkerd door feitelijke en gevoelde achterstellingen en het niet eerlijk verdelen van beloning, werk, scholing en privileges. Uiteindelijk gaat inclusie over de vraag hoe we samen mensen kunnen zijn.
Na de inleiding brengt Kramer vijf thema's onder de aandacht om tot meer inclusie te komen: onderscheid, macht, waarheid, vertrouwen en lef. Ieder thema krijgt een eigen hoofdstuk waarin ze uitlegt wat het inhoudt en welke theorieën van belang zijn. Ook komen reflectievragen aan bod en activiteiten ter verdieping. Verder hanteert de auteur door het hele boek acht principes die kunnen helpen om inclusieve manieren van samenwerken en samenleven te creëren: kloon niet, zie de macht van macht, daag de waarheid uit, geniet van het onbekende, niet of-of maar en-en, zoek actief het alternatief, varieer in ritme, en doe het samen. Verspreid door het boek presenteert ze persoonlijke teksten met woorden die voor haar zelf passen bij de emoties die loskomen bij het werken aan diversiteit en inclusie.
Nogmaals: Jam cultures is weer een prachtig product uit de stal van Jitske Kramer. De heldere betogen in ieder hoofdstuk zijn gelardeerd met haar antropologische kennis en ervaring. Het geheel leest als een trein en is mooi vormgegeven. Echt samenleven en samenwerken is niet eenvoudig, maar dat hebben de meesten onder ons zelf al wel ervaren.
Over Nico Jong
Nico Jong is senior adviseur bij het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport.
