Soms is het nodig dat de gesprekspartner aangemoedigd wordt zijn (impliciete) aannames, oplossingen en vooronderstellingen te verwoorden en te verkennen. Ariane Van Heijningen noemt haar, op het socratisch gedachtegoed gebaseerde aanpak, het ‘helderdenkengesprek.’
ONBEVANGEN
In Goedbedoeld moeilijk maken staan ideeën die de deeltijd- of fulltime vragensteller helpen om een hulpvrager te laten nadenken over zijn vraagstuk. Van Heijningen roept in haar boek op om bij hulpvragen de ander niet te begrijpen en om geen aandacht te besteden aan de context van het probleem. Effectiever is het volgens haar om de denkpatronen van gesprekspartner onbevangen tegen het licht te houden door vragen te stellen.
STRUCTUUR VAN HET BOEK
In 220 bladzijden neemt Van Heijningen de lezer mee in de wereld van socratisch vragen stellen. In drie delen en 12 hoofdstukken wordt duidelijk wat een ‘helderdenkengesprek’ is, wat de uitgangspunten zijn en welke technieken behulpzaam zijn.
In het eerste deel staan de uitgangspunten van het helderdenkengesprek.
In deel twee worden de stappen van het helderdenkengesprek uitgewerkt: identificeren, concretiseren, conceptualiseren en problematiseren.
In het korte deel drie, met als titel Verschillende toepassingen van het helderdenkengesprek, komen onderwerpen aan bod zoals goedbedoeld moeilijk maken in verschillende professionele rollen en de voor- en nadelen van het gesprek via online.
SOMS HELPT EEN ADVIES
Volgens Van Heijningen hebben mensen in sommige situaties baat bij een (inhoudelijk) advies. Als de hulpgever c.q. expert goed heeft doorgevraagd, dan is de gesprekspartner met een advies van een (ervaring)deskundige geholpen. Kenmerkend voor dit type gesprek is dat de probleemeigenaar zich na het toelichten van probleem en context zich passief kan opstellen: de adviesgever wordt verantwoordelijk voor het gegeven advies.
SOMS HELPT EEN HELDERDENKenGESPREK
Bij die gevallen waar het gaat om emoties, waarden, overtuigingen of om de vraag ‘Wat moet ik doen of laten?’ is de verleiding aanwezig om ook met een advies te komen. Waar je de ander niet mee helpt, als je hem echt wilt helpen, is je eigen mening of ervaring vertellen. Maar met het geven van een advies is de kans is groot dat de ander met het goedbedoelde advies niks doet.
GEEF GEEN OPLOSSINGEN
In bovengenoemde situaties handel je effectiever door juist geen oplossingen aan te bieden. Het is beter dat je de gesprekspartner helpt zijn eigen adviseur te worden. Alle kennis die nodig is voor zijn probleem is al aanwezig, Alleen weet de gesprekspartner dat vaak nog niet omdat hij in zijn eigen spoor blijft denken en doen.
BEGRIJP DE ANDER NIET
Volgens Van Heijningen help je de ander niet door begrip te tonen. ‘Dat is het laatste wat je moet willen.’ De scherpste vragen komen niet in je op als zegt dat je de ander begrijpt. In het socratische gesprek luister je vanuit verwondering en heb je de moed om het vanzelfsprekende op het spoor te komen en te bevragen.
BASISOVERTUIGINGEN
Dat je de ander niet moet willen begrijpen is één van de acht basisovertuigingen die onder het helderdenkengesprek liggen. Enkele andere zijn: Ieder heeft wijsheid in zich; wat jij vindt doet er niet toe en kennis over de context kost alleen maar tijd.
Met dit laatste bedoelt Van Heijningen dat in de taal die de gesprekspartner aandraagt alle informatie zit die je nodig hebt om mee te werken. Kennis van de context heb je nodig als je een advies wilt geven, maar dat is bij het helderdenkengesprek juist wat je niet geeft! Je werkt met de woorden die de ander uitspreekt, en die woorden ga je kritisch bevragen. Op die wijze stapt de ander uit zijn eigen groef en ziet nieuwe mogelijkheden.
TOON GEEN EMPATHIE
Volgens Van Heijningen zijn mensen geneigd om bij een emotioneel verhaal mee te gaan in het verhaal van de ander. Daarmee verlies je volgens haar wel de scherpte in het gesprek. Het is van belang om de emoties van de ander te registreren, zonder erin mee te gaan, zonder een oordeel of mening. ‘We laten bij de ander wat van de ander is.’
VIJF FUNDAMENTEN
De hierboven beschreven oordeelloze scherpte is één van de vijf fundamenten van de socratische grondhouding. De andere zijn verwondering, oprechte nieuwsgierigheid, moed en waarheidsliefde. Deze vijf fundamenten werkt Van Heijningen uit in hoofdstuk drie ‘Verwondering en waarheidsliefde - over de socratische gesprekshouding’.
EIGEN ADVISEUR
De lezer wordt opgeroepen om afstand te nemen van een aantal klassieke uitgangspunten van het helpende gesprek, waaronder het tonen van empathie, tijd besteden aan het verkennen van de context van de vraag, en meedenken bij het zoeken van oplossingen. In Goedbedoeld moeilijk maken wordt duidelijk hoe je de ander helpt met helder denken vanuit het uitgangspunt dat als je helder denkt, je je eigen adviseur kunt zijn.
MINI CASES
Van Heijningen laat in korte hoofdstukken zien wat nodig is om de gesprekspartner zelf aan het denken te zetten. Ze illustreert elke stap in het helderdenkengesprek met verduidelijkende voorbeelden. Omdat deze in aparte tekstblokken zijn gezet zijn deze voorbeelden of mini-cases goed herkenbaar van de theorie. Ook staan der in het boek veel oefeningen. Van Heijningen verstaat de kunst om haar opvattingen in heldere taal uiteen te zetten.
GEEN UITSTAPJES
De lezer die hoopt op een theoretische onderbouwing en bewijsvoering van het helderdenkengesprek raakt teleurgesteld. Die geeft Van Heijningen namelijk niet. Ook maakt ze geen uitstapjes naar andere aanpakken, zoals de Cognitieve Gedragstherapie die redelijk wat overeenkomsten heeft met haar aanpak. Van Heijningen baseert de helderdenkengesprek-aanpak op de socratische denkwereld. Haar motto lijkt te zijn: ‘het werkt al eeuwen en het werkt in ieder geval in mijn praktijk.’
PRAKTISCH WERKBOEK
Goedbedoeld moeilijk maken is in eerste instantie bestemd voor coaches en adviseurs. Maar managers hebben net zo goed baat bij de aangereikte manier van denken en vragen stellen.
De subtitel van het boek, ‘levensveranderende gesprekken voeren’ is wel erg zwaar. De vaardigheid van het stellen van goede waardevrije vragen helpt immers ook bij minder ingrijpende vragen.
Goedbedoeld moeilijk maken is een praktisch leer-en en werkboek voor iedereen die anderen (en ook zich zelf....), al dan niet beroepsmatig, wil helpen om helderder te denken over wat dan ook. Na het lezen van Goedbedoeld moeilijk maken kijk je nooit meer op dezelfde wijze naar helpende gesprekken.
Over Rudy Kor
Rudy Kor is zelfstandig organisatieadviseur en auteur van diverse managementboeken. Tot voor kort werkte hij (als senior partner) bij Twynstra Gudde. Hij startte zijn werkzame leven bij Philips in Eindhoven. Als adviseur helpt hij (project)managers bij het effectiever inrichten van hun projecten. Als veellezer wordt hij gedreven door nieuwsgierigheid en schrijft regelmatig boekrecensies.
